آیت‌الله جناتی: دلیلی بر عدم جواز مرجعیت زنان وجود ندارد

گفته شده آیت‌الله محمدابراهیم جناتی نخستین شخصیت علمی است که فقه، اصول، علوم حدیث و علوم قرآن را در حوزه علمیه قم به صورت تطبیقی، از دیدگاه بیست و دو مذهب از یکصد و سی و هشت مذهب فقهی که در تاریخ فقه اسلامی وجود دارند، تدریس کرده‌است.

این مرجع شیعی در گفت‌وگو با دین آنلاین تصریح کرد پس از آنکه فتوا بر جواز مرجعیت زنان داده گروهی دست به تخریب او زده و سخنانی را به او نسبت داده‌اند که واقعیت ندارد.

آیت‌الله جناتی درباره ادله جواز مرجعیت زنان توضیح داد: روایت «و اما من کان من الفقهاء، صائنا لنفسه، حافظه لدینه، مخالفا لهواه» مطلق است و به این معنا است که هرکسی آگاهی دارد می‌تواند این عنوان را کسب کند.

وی تصریح کرد: زن هم می‌تواند به چنین جایگاهی برسد اما شرطش آن است که که شرایط لازم را کسب کند. زن بودن که اشکالی ندارد تا بخواهیم بگوییم زن‌ها نمی‌توانند مرجع تقلید شوند. ادله می‌گوید حکم را از کسی که آگاهی دارد می‌توان گرفت، این فرد چه زن باشد و چه مرد باشد.

این فقیه شیعه افزود: یکی دیگر از موارد قابل استناد حکم عقل است و یکی دیگر دلیل و روایت است و ما بر اساس حکم عقل و روایت فتوا داده‌ایم؛ اما چون مردم این فتوا را کمتر شنیده‌اند، عده‌ای شایعه کرده‌اند که آقای جناتی گفته از همین زنها و دخترهایی که در خیابان راه می‌روند می‌شود تقلید کرد. من این را نگفته‌ام؛ گفته‌ام از کسی که شرایط را داشته باشد. در ادله مردم بودن و زن بودن مطرح نیست.

وی در پاسخ به فتوای برخی از فقهاء گذشته مبنی بر عدم جواز مرجعیت زنان گفت: ما باید ببنیم دلیل چه می‌گوید. باید ببنیم این آقایی که می‌گوید ذکوریت شرط است چه دلیلی دارد. بر اساس ادله و کتاب خدا و سنت رسول صلی الله علیه و آله، آگاهی برای تقلید لازم است. حالا باید ببنیم این فرد آگاهی دارد یا نه.

آیت‌الله جناتی افزود: ممکن است این شرط را یک زن هم کسب کند. خب همه شرایط را دارد و فقط زن است. آیا می‌شود به صرف زن بودن به او بگوییم تو نمی‌توانی مرجع تقلید شوی؟ وقتی به ادله نگاه می‌کنیم می‌بینیم ادله ما فرقی بین زن و مرد نگذاشته‌اند.

وی در پاسخ به استناد برخی از مخالفان مرجعیت زنان گفت: فتوای ما این است که زن صد در صد می‌تواند قاضی بشود. ادله‌ای را که گفته‌اند زن نمی‌تواند قاضی شود را بررسی کرده‌ایم و همه آنها چاپ شده است. روایت می‌گوید زنها اذان و اقامه و نماز جمعه و قضاوت ندارند. گفته می‌شود اذان و اقامه که مستحب است؟ جواب می‌دهند که لیس علی النساء اذان، نفی وجوب می‌کند و این نیست که نفی استحباب کند. اما برای مقام قضاوت می‌گویند مراد روایت این است که زن اصلاً قاضی نمی‌شود. خب اگر قرار باشد این قسمت روایت اینگونه معنا شود، سایر قسمتها هم اینگونه معنا می‌شود که اذان گفتن هم برای آنها جایز نیست. لذا می گوییم تصدی مقام قضاوت بر زنان واجب نیست نه اینکه جایز نیست. برای من از واضحات است که زن می‌تواند قاضی شود.

آیت‌الله جناتی افزود: در برخی از روایات آمده که زنها هیچ کاره هستند. این را معنا کرده‌اند که همه زنها هیچ کاره هستند. این‌ها بر اساس شرایط زنهای آن زمان است. در جامعه آن زمان زنان از دانش و آگاهی برخوردار نبوده‌اند و حکم را بر آن اساس گفته‌اند و معنای آن این نیست که مطلق زنهای عالم این شرایط را ندارند. برای هر موضوعی که بحث می‌کنیم باید ادله خاص آن را نگاه کنیم و بررسی کنیم و ما این کار را کرده‌ایم و برای ما واضح است که زن هم می‌تواند مرجع تقلید باشد و هم می‌تواند قاضی باشد منتهی باید شرایط را داشته باشد.

این فقیه شیعه در پاسخ به روایت «لَنْ یفْلِحَ قَوْمٌ وَلَّوْا أَمْرَهُمُ امْرَأَهً» که مورد استناد برخی از فقهاء گذشته مانند آیت‌الله خوئی قرار گرفته است گفت: همه به همین روایات تمسک کرده‌اند. امثال این روایات می‌گوید کارشان وجوب ندارد و نه اینکه باطل باشد. در این روایت نظر به نوع است. نوع زنهای جامعه نمی‌توانند مدیریت کنند؛ اما این نیست که همه زنها نتوانند مدیریت کنند. کلام ما علمی است. اگر زنی این شرایط را داشت می‌تواند مرجع شود. شما از آیت‌الله خوئی نام می‌برید. من با ایشان صحبت‌ها کرده‌ام. من بیست و پنج سال نجف بودم و پنج سال درس خارج ایشان رفته‌ام.

آیت‌الله جناتی در ادامه سخنان خود با اشاره به زنانی که در طول تاریخ بیان کننده احکام بودند گفت: «حمیده المُصَفّاه» زن امام جعفر صادق علیه السلام است. از امام مسائل را سئول می‌کردند می‌فرمود لا قوا حمیده فاسئلوا عنها، شما حمیده را ملاقات کنید و از او سؤال کنید. در زمانی که امام سجاد علیه السلام بیمار بود حضرت زینب سلام الله علیها احکام را می‌گفت و مرجع احکام بود. حمیده المصفاه همه مسائل را می‌گفت.

وی در پاسخ به این پرسش که این زنان مساله شرعی می‌گفتند یا در جایگاه اجتهاد بودند گفت: چیزی را که می‌دانستند می‌گفتند. اجتهادی که ما به کار می‌بریم یک تعبیر است. گفته می‌شود باید اجتهاد داشته باشند. خب مگر زن نمی‌تواند مجتهد شود؟ زن هم باید اجتهاد داشته باشد تا بشود مرجع تقلید قرار گیرد.

این فقیه حوزه علمیه تصریح کرد: در طول تاریخ زنانی نبودند که دنبال این حرفها باشند. در زمان سابق این حرفها نبود. ما می گوییم اگر زن شرایط مرجعیت را پیدا کرد می‌تواند مرجع باشد و ذکوریت شرط نیست. این حرف به این معنا نیست که از هر زنی می‌توان تقلید کرد. متاسفانه برخی در جامعه اینگونه تبلیغ می‌کنند که آقای جناتی می‌گوید از همین زنهای کوچه و خیابان می‌شود تقلید کرد. این که زنها شرایط را ندارند قبول است. اما اگر یک زنی این شرایط را پیدا کرد به خاطر زن بودنش نمی‌تواند مرجع تقلید شود؟ این حرف پذیرفتنی نیست.

آیت‌الله جناتی گفت: ما به همه ادله‌ای که ذکوریت را برای مرجعیت شرط می‌داند اشکال داریم. وقتی که این فتوا را دادیم خیلی‌ها علیه ما سر و صدا کردند. همین موضوع درباره فتوای پاک بودن اهل کتاب هم اتفاق افتاد. وقتی که فتوای پاک بودن اهل کتاب را دادیم در نجف علیه ما سر و صدا کردند. کتاب آن در نجف چاپ شد. الان خیلی‌ها قبول کرده‌اند.