گزارشی از نمایشگاه بین‌المللی فرانکفورت
شصت و پنجمین دوره این نمایشگاه امسال از هفدهم تا بیست و یکم مهر ۱۳۹۲ با حضور هفت هزار ناشر از سراسر جهان برگزار شد. ایران امسال با بیست غرفه در این نمایشگاه حضور داشت که تنها شش غرفه در اختیار ناشران و بقیه در اختیار انجمن‌ها، مؤسسات و سازمان‌های دولتی بود.
بیشتر ناشران شرکت کننده نیز از میان ناشران دولتی چون انتشارات علمی – فرهنگی، مجمع ناشران دفاع مقدس، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان انتخاب شده و انتشارات شباویز و مثلث دو ناشر از بخش خصوصی بودند. آن چه که حضور ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت را نسبت به سال‌های گذشته متفاوت می‌ساخت، اختصاص یک غرفه مستقل به "اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران" از سوی "موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی بین المللی" بود که به عنوان سازماندهنده حضور نشر ایران در نمایشگاه‌های خارجی فعالیت می‌کند.
"اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران" ماه‌ها پیش از برگزاری نمایشگاه کتاب فرانکفورت در فراخوانی از ناشران دعوت کرده بود کتاب‌های خود را برای عرضه معرفی کنند که با استقبال چندانی مواجه نشد. پس از پایان یافتن نمایشگاه چند نشست با شرکت دست‌اندرکاران صنعت نشر جهت جمع‌بندی و بررسی چالش‌ها و دستاوردهای حضور ایران در این نمایشگاه تشکیل شد.
هدف
خلاف تصور رایج نمایشگاه کتاب نه مکانی برای خرید و فروش کتاب بلکه امکانی برای گسترش داد و ستدهای فرهنگی در حوزه نشر است. از این رو درهای نمایشگاه کتاب فرانکفورت تنها در دو روز آخر بر روی بازدید عموم باز می‌شود که آن هم نه برای خرید فروش کتاب بلکه دیدار رو در روی مخاطبان با دست‌اندرکاران تهیه و نشر کتاب است.
سه روز اول نمایشگاه ویژه اهل کتاب و نشر چون نویسنده و مترجم و ناشر و ویراستار و آژانس ادبی است تا به هدف اصلی نمایشگاه یعنی آگاهی از آخرین تحولات در صنعت نشر، امکان برقراری ارتباط و نیز پیشنهاد و معرفی کتاب به ناشر و مترجم کشورهای دیگر برای ترجمه و انتشار و نیز عقد قرارداد دست پیدا کنند.
به این منظور ناشر کتاب ترجمه خلاصه‌ای از کتاب و نیز بخش‌هایی از متن آن را به ناشران و مترجمان و آژانس‌های ادبی کشورهای دیگر ارایه می‌دهد که در صورت علاقه و توافق طرفین در پروسه‌ای طولانی به عقد قرارداد می‌انجامد.
کپی رایت
گرچه در سال‌های اخیر تلاش‌هایی از سوی برخی از ناشران ایرانی برای خرید کپی رایت از ناشرین خارجی صورت گرفته اما آن چه که از دید عموم ناشران ایرانی مغفول مانده مراعات حق کپی رایت یعنی رعایت حقوق مولف و ناشر در چهار چوب کنوانسیون بین‌المللی حقوق تألیف و نشر است.
بسیاری مخالف پیوستن ایران به این کنوانسیون هستند چرا که می‌توانند بدون رعایت حق مولف و ناشر خارجی یعنی بدون پرداخت کپی رایت به صاحب اصلی اثر، کتاب را در ایران منتشر کنند.
بنا به گفته محمود آموزگار، دبیر اتحادیه ناشران و کتاب فروشان تهران در گفتگو با فارس به این منظور "دو سه سالی است لایحه‌ای در دولت تدوین و در دست بررسی است. اما متأسفانه تا پایان دولت دهم به مجلس نرفت."
بنابراین ناشران ایرانی شرکت کننده در این نمایشگاه عملا نمی‌توانند داد و ستد چندانی در این زمینه صورت بدهند و حضور ایران در این نمایشگاه بیشتر جنبه نمادین به خود می‌گیرد.
امیر حسین‌زادگان مدیر انتشارات ققنوس نیز در گفتگو با خبرگزاری ایلنا عنوان می‌کند که "یک ناشر ایرانی نمی‌تواند در فرانکفورت کاری انجام دهد. ایران هنوز عضو قانون کپی رایت جهانی نشده و به این ترتیب عملا نمی‌توانند کار اقتصادی انجام دهند و به همین دلیل شرکت در این نمایشگاه نه تنها سودآور نیست، بلکه فقط هزینه بر است… تا زمانی که ما قانون کپی رایت نداریم، جایی در این بین نخواهیم داشت و ناشران دیگر، ما را در بین خود نمی‌پذیرند."
عدم عضویت ایران در کنوانسیون بین المللی کپی رایت پیامدهای دیگری از قبیل عدم هماهنگی در خرید و فروش حق مولف نیز دارد. فریده خلعتبری، مدیر نشر شباویز در گفتگو با ایلنا (خبرگزاری کار ایران) می‌گوید: "برخی گزارش کارها که طی روزهای اخیر توسط بعضی از مسوولان ارائه شده، برای من جالب و البته عجیب بود. مثلا خبر واگذاری حق نشر شاهنامه به ناشران چینی؛ که طبق قانون کپی رایت تنها یک ناشر می‌تواند در یک کشور حق نشر یک کتاب را بخرد. یا مثلا خبر فروش حق نشر کتاب "فیل در تاریکی" به ناشران چینی؛ زیرا تا آنجا که من می‌دانم حق نشر این کتاب از سال‌ها قبل از سوی کانون پرورش فکری به یک ناشر چینی فروخته شده بود و فروش دوباره‌ی آن نمی‌تواند محلی از اعراب داشته باشد."
تخصص
یکی دیگر از کمبودهایی که در غرفه‌های ایران به چشم می‌خورد، حضور بسیار کمرنگ افرادی است که در امر نشر کتاب صاحب تجربه و تخصص و یا به یکی از زبان‌های رایج بین المللی مسلط باشند.
فریده خلعتبری در گفتگوی با ایلنا معتقد است: "یکی دیگر از انتقاداتی که به غرفه ایران وارد می‌شود، عدم اشراف مسوولان غرفه به متن کتاب‌هاست. زیرا ناشران خارجی در قرارهاشان سوال‌های مختلفی را عنوان می‌کنند و مسوولان چون ناشر کتاب‌های مورد نظر نیستند، قطعا اطلاعات کاملی از آن‌ها ندارند. بنابراین اصل این نوع شرکت در نمایشگاه خارجی، خود زیر سوال است زیرا کتاب باید توسط ناشر و کارشناسان مشرف به کتاب پرزنت شود."
بنا بر گزارش خبرگزاری فارس، حامد میرزابابایی عضو هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران بین‌الملل ایرانیان در "نشست بررسی حضور ایران در نمایشگاه فرانکفورت" نیز در این زمینه گفت: "نمایشگاه فرانکفورت پیچیدگی‌های فراوان دارد. آدم ناآشنا و غیر حرفه‌ای در این نمایشگاه جز گیجی و سردرگمی، در محیط نسبتاً گسترده چیزی برایش نمی‌ماند. اضافه کنیم که غالباً همکاران ما جز افرادی که از سوی انجمن ناشران بین‌الملل که می‌دانند چه می‌کنند؟! سایر حاضرین عمدتاً یکی دو روز به نمایشگاه می‌آیند و پس از آن در پی تفریحات سالم هستند تا به ایران برگردند و عملاً از نمایشگاه استفاده نمی‌کنند، چون انگلیسی و نحوه استفاده از نمایشگاه را نمی‌دانند."
او درباره حمایت نهادهای دولتی از صنعت نشر نیز انتقاداتی داشت: "اساساً چارچوب و بستری که در وزارت ارشاد، وزارت علوم و سایر نهادهایی که توقع می‌رود از حوزه نشر حمایت کنند، وجود ندارد… در حوزه نشر خیلی موضوعات مدخلیت پیدا می‌کند به مسائل اعتقادی، گرایش‌های اعتقادی ناشکل، گرایش اعتقادی نویسنده که اساساً در کشورهایی که صحبت از حمایت از صنعت نشر مطرح است، این گرایش‌ها مطرح نیست."
آقای میرزابابایی در بخشی دیگر از سخنان خود ضمن انتقاد از حضور پررنگ دولت در نمایشگاه اضافه کرد: "بخش دولتی قصد دارد به فرانکفورت رفته و بگوید من همین هستم و قصد ندارد خود را انطباق دهد. بنابراین هدفش فرق می‌کند و قصد رساندن پیام دارد…اگر واقعاً هدف‌مان بین‌المللی کردن نشر ایران به آن معناست که صنعت شود، در این صورت بسیاری از چهارچوب‌ها باید تغییر کند. این موضوع یا میان مدت و یا شاید در افق فعلی دست‌نیافتنی است."
او در بخش دیگری از سخنان خود گفت: "بخشی از این موضوع به ویژگی‌های دولت بازمی‌گردد که درگیری سیاسی با دنیا داریم. از این باب ناشران خارجی به بخش خصوصی اقبال بیشتری نشان می‌دهند تا بخش دولتی؛ مسئله دیگر دغدغه‌های من با دولت متفاوت است، اگر نگاه، نگاه حضور ایران در نشر بین‌المللی است، اینجا جای دولت نیست، اگر نگاه این است که می‌خواهیم در این نمایشگاه پیام‌رسانی فرهنگی و تبلیغ داشته باشیم، محل آن جلسه ما نیست. من به عنوان یک بازرگان می‌گویم نمایشگاه فرانکفورت جای دولت نیست، ولی دولت وظیفه دارد از بخش خصوصی حمایت کند."
منبع: بی بی سی فارسی
شصت و پنجمین دوره این نمایشگاه امسال از هفدهم تا بیست و یکم مهر ۱۳۹۲ با حضور هفت هزار ناشر از سراسر جهان برگزار شد. ایران امسال با بیست غرفه در این نمایشگاه حضور داشت که تنها شش غرفه در اختیار ناشران و بقیه در اختیار انجمن‌ها، مؤسسات و سازمان‌های دولتی بود.ناصرغیاتی
