تعریفی کارکردگرایانه از دین به معنای خاص آن

کتاب «دین و معنویت» نوشته محمود مقدمی ‌از سوی انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ‌منتشر شده است. در پشت جلد کتاب می‌خوانیم: «معنویت بخشی از دین محسوب می‌شود نه چیزی در عرض دین یا در مقابل دین و نه اینکه دین پوستی باشد برای معنویت. بنابراین معنویت غیر دینی به هر معنی که در نظر گرفته شود، وجودی مستقل از دین ندارد و در حقیقت اگر مدعی آن معنویت‌های سکولار در معنوی بودن خود صادق باشند، عملشان نوعی ایمان آوردن، متابعت از فطرت الهی و عمل کردن به بخش کوچکی از دین در پایین ترین سطح آن است و از آنجا که دین مجموعه به هم پیوسته است، نمی‌توان فقط بخش کوچکی از آن را ملاک عمل قرار داد. هر چند اگر طالبان معنویت، به دین الهی ایمان بیاورند، تمام خواسته‌های خود را در سطحی بسیار بالاتر و کاملتر خواهند یافت. حتی اگر بدون ایمان آوردن به دین به دستورات آن عمل کنند به بخش عظیمی‌ از خواسته‌های دنیایی خود که شادی، سعادت، امید و معناداری زندگی دنیایی است، خواهند رسید.

بسیاری از محققان، تعریف دو واژه دین و معنویت را مشکل و حتی غیرممکن دانسته‌اند؛ ولی نگارنده، در این کتاب تعریفی کارکردگرایانه از دین به معنای خاص (ادیان الاهی) را مدنظر قرار داده و از میان تعریف‌های مختلف، تعریفی را برگزیده است که دین را اعتقاد به آفریننده‌ای برای جهان و انسان و دستورات عملی متناسب با این اعتقاد می‌داند.

در بخشی از مقدمه کتاب هم می‌خوانیم: «در این کتاب با فرض اصل وجود، امری درونی در انسان که او را به جستجوی مفهوم و هدفی فراتر از محدوده‌های جهان ماده وامی‌دارد، سعی کرده‌ایم با تعیین معنای دین و معنویت، بررسی و مقایسه مولفه‌های آن رابطه دین و معنویت را کشف کنیم و بگوییم که معنویت غیر دینی امکان دارد یا خیر و اگر وجود دارد چه ارزش و جایگاهی خواهد داشت. بنابراین از جمله نکاتی که شایسته است به آن توجه شود، گستره موضوع معنویت در این نوشتار است. در زمان حاضر عنوان معنویت کاربردهای فراوانی دارد. گاهی در معنای عرفانی یا نزدیک به آن استعمال می‌شود، گاهی مترادف یا نزدیک به معنای اخلاق به کار می‌رود و زمانی به معنی ایمان یا تدین استفاده می‌شود، در حالی که در این نوشته هیچ یک از این معانی مد نظر نیست و ما از عرفان یا اخلاقیات دین سخن نمی‌گوییم. موضوع این کتاب مسئله‌ای کلامی‌ است، نه موضوعی اخلاقی یا عرفانی. برای یافتن تعریف معنویت در مکاتب معنویت گرا خصوصاً معنویت‌های نوظهور بیشتر به کارکردهای معنویت مدنظر ایشان پرداخته‌ایم و با جمع‌آوری کارکردهای معنویت در کلام بزرگان این مکاتب سعی کرده‌ایم، تعریفی کارکردگرایانه از معنویت در مکتب‌های نوظهور معنوی ارائه و سپس با مقایسه آن با دین ربط دین و معنویت را مشخص کنیم.»

این کتاب در یک مقدمه و چهار بخش تنظیم شده است. بخش اول در چهار فصل مبادی تصوری بحث، از جمله مفهوم‌شناسی دین، معنویت، رابطه دین و معنویت و نیز دیرینه‌شناسی رابطه دین و معنویت تنظیم شده است.

بخش دوم، به مقایسه‌ دین و معنویت اختصاص یافته و در چهار فصل تنظیم شده است. فصل اول، مقایسه مبانی دین و معنویت، فصل دوم، مقایسه ویژگی‌های دین و معنویت، فصل سوم، مقایسه کارکردهای دین و معنویت و فصل چهارم، بیان دیدگاه نگارنده در مقایسه دین و معنویت خواهد بود.

بخش سوم این کتاب که حقیقت و جایگاه معنویت سکولار را بررسی کرده است، سه فصل دارد. در فصل اول، با تبیین هستی و چیستی معنویت سکولار، شناخت معنویت غیردینی و بیان مراتب آن را در دستور کار دارد. در فصل دوم، با مقایسه معنویت دینی و معنویت سکولار، ضعف‌ها و نقصان‌های معنویت سکولار برملا شده است. بخش پایانی به جمع‌بندی و نتیجه‌گیری بحث اختصاص دارد و بیانگر دیدگاه نگارنده است.

کتاب «دین و معنویت» نوشته محمود مقدمی ‌با شمارگان 150 نسخه در ۳۱۲ صفحه، قطع رقعی و به قیمت ۴۵۰۰۰ تومان منتشر شده است.

منبع: ایبنا