چرا انسان به جهانی عادل باور دارد؟
نویسنده کتاب «باور به جهان عادل»: باور به جهان عادل تلاشی است برای خلاصه کردن راههای و شاید یگانه راه کنار آمدن افراد با تجربیاتشان و دریافتن معنای آن‌ها در یک عبارت. به باور ما هیچ چیز در جهان اتفاقی نیست و وقایع بر اساس الگوی رخ می‌دهند که نه تنها حس نظم و قابل پیش بینی بودن را انتقال می‌دهد بلکه حالت متقاعد کننده متناسب بودن مستتر در این قضاوت رایج را که «بله دقیقا باید همینطور بشود که شده است.
کتاب «باور به جهان عادل» با عنوان فرعی و تحلیل مفهوم عدالت در زندگی نوشته ملوین لرنر به ترجمه شهریار وجدانی منتشر شده است.
دکتر ملوین لرنر، برنده چند جایزه علمی و ملقب به پدر مطالعات روانشناسی عدالت است. این روان شناس بزرگ نظریه را پایه گذاری کرده است که با وجود گذشت چند دهه همچنان موضوع نقد و بررسی مقالات علمی پژوهشی در سراسر دنیا است. نظریه باور به جهان عادل در دهه ۸۰ میلادی پایه‌گذاری شده و همانطور که به تفصیل در کتاب خواهید خواند حاصل سال‌ها پژوهش و آزمایش دکتر لرنر و همکاران او در حوزه روانشناسی، روانشناسی اجتماعی و جامعه شناسی است. دلیل اینکه از سه عرصه نام برده شده، این است که تخصص دکتر لرنر روانشناسی عدالت اجتماعی است که در ایران به عنوان یک گرایش رشته دانشگاهی وجود ندارد. بنابراین ناگزیر هستیم از طبقه‌بندی کلی‌تر استفاده کنیم.
در جامعه علمی ایران نظریات دکتر لرنر شناخته شده است و محدود به چند مقاله علمی و پایان نامه دانشگاهی، بنابراین مترجم کتاب به عنوان یک روانشناسی نیاز و احساس کرده که کتاب مرجع این نظریه را به فارسی برگرداند تا نقطه آغازین باشد برای ترجمه سایر کتاب‌های این حوزه و نیز دستاوردهای امروز تر این نظریه.
به گفته مترجم کتاب، یکی از دغدغه‌های دکتر لرنر، برای چاپ این کتاب به زبان فارسی میزان دقت و تطابق آن با متن اصلی است. متن اصلی نظریه باور به جهان عادل پیچیدگی و ظرافت فراوانی دارد. توسعه دکتر لرنر به خوانندگانی که بعد از مطالعه این کتاب تصمیم بگیرند قدم برای بررسی روانشناسی عدالت اجتماعی بگذارند این است که حتماً متن اصلی را هم مطالعه کنند تا خطاهای و ابهامات ترجمه به اصالت نظریه باور به جهان عادل صدمه‌ای نزند.
در بخش دیگری از این کتاب نویسنده در مقدمه‌ای می‌گوید: «باور به جهان عادل تلاشی است برای خلاصه کردن راههای و شاید یگانه راه کنار آمدن افراد با تجربیاتشان و دریافتن معنای آن‌ها در یک عبارت. به باور ما هیچ چیز در جهان اتفاقی نیست و وقایع بر اساس الگوی رخ می‌دهند که نه تنها حس نظم و قابل پیش بینی بودن را انتقال می‌دهد بلکه حالت متقاعد کننده متناسب بودن مستتر در این قضاوت رایج را که «بله دقیقا باید همینطور بشود که شده است» را القا می‌کند.
دلایل زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد چرا انسانها در مورد محیط خود به این باور می‌رسند که وقایع به عللی پذیرفتنی و قابل درک رخ می‌دهند. شاید یکی از دلایل به سادگی این باشد که چنین نگرشی نسبت به واقعیت بازتابی است مستقیم از چگونگی ساختار ذهن انسان و محیط او. عناصر و تغییر ناپذیر و الگوهای موجود در محیط به شکل نمادین در ذهن تصور بازنمایی و ذخیره می‌شوند.
شک نیست که این دیدگاه تا حدی دارای اعتبار است و اگر به دلیل وجود حس مناسب بودن یا همان عنصر عاطفی جاری در تجربیات بشر نبود چه بسا کفایت نیز می‌کرد. افراد عواطف و احساسات گوناگونی دارند که به طور خاص در انتظاراتشان از جهان مشهود است: امید، ترس، سرخوردگی و شگفتی، اعتماد، باور، ناامیدی، پیش بینی و به طور حتم تشخیص درست و غلط، خوبی، بدی، تعهد، انصاف، شایستگی، استحقاق و عدالت.»
مترجم کتاب نیز در مقدمه‌ای بر این اثر می‌نویسد: «اطمینان دارم با خواندن عنوان کتاب مجموعه‌ای از سوال‌ها قضاوت‌ها و برداشت‌ها به ذهنتان خطور کرده است. شاید با خود گفته‌اید: خوب معلوم است اساس این جهان بر عدالت است و یا شاید بگویید تنها چیزی که در این جهان نیست، عدالت است. چه بسا تفکرات اعتقادی شما به میان آمده باشد: «خالق این جهان عادل است پس هر آنچه رخ می‌دهد بر اساس حکمت است و حساب و کتابی دارد یا در همین دنیا و یا در آخرت.» اگر ریز بین باشید شاید بگویید: «اگر جهان موجود زنده است که بگوییم عادل است؟ اصلاً عدالت یعنی چه؟» و اهالی عرفان شرقی خواهند پرسید: « آیا از کارما خبر داری؟» و چه بسیار نگاه‌های دیگر.
به جرات می‌توان ادعا کرد که در این کتاب به تمام زاویه‌های ممکن پرداخته شده است و البته از نگاه یک روانشناس. خواص این یک کتاب حقوقی، مذهبی، عرفانی یا اخلاقی نیست بلکه مجموعه‌ای از پژوهش‌ها و بررسی‌هایی است که روانشناسان و جامعه شناسان با در نظر گرفتن بافتار‌های مختلف روانشناسی، حقوقی، اخلاقی و غیر آزمایشگاهی بسیار دقیق به این سوال پرداخته‌اند که اساساً چرا روان انسان نیازمند پاسخ به این سوال است که اتفاقاتی که در این جهان رخ می‌دهد عادلانه است یا ناعادلانه.
صرف نظر از اینکه پاسخ این سوال چیست، معتقدم برداشت و انتخاب ما مطرح و ملاک است. شاید این دنیا عدالت محور باشد و یا شاید به دلایلی که خواهید خواند ما تمایل داریم برای خود این توهم را ایجاد کنیم که عدالتی وجود دارد چرا که در باور به این توهم تعادل روانی خود را حفظ می کنیم. به هر حال زمانی ما دوران تغییرات بزرگ با سرعتی شگفت انگیز است. جهانی که در آن حتی زمان هم مفهومی است نسبی و تحول و نوع نگاه انسان به جهان هستی هم بخشی از این تغییرات است. می‌دانید که علم ذرّه‌ای از دانش کیهانی است که توانستیم بر آن نوری بیاندازیم و با قوانین خود ساخته آن را درک و تفسیر کنیم. باور دارم در دنیای امروز قطعاً علم بشر نیز در مسیر تکامل خود است و چه بسا تعاریف اولیه ما از مفاهیمی چون عدالت جهان هستی و حتی روان انسان در حال تغییر باشد.»
کتاب «باور به جهان عادل» با عنوان فرعی و تحلیل مفهوم عدالت در زندگی نوشته ملوین لرنر به ترجمه شهریار وجدانی با شماره گان ۲۰۰ نسخه در ۳۲۲ صفحه به بهای ۵۸ هزار تومان از سوی کتیبه پارسی و انتشارات او منتشر شده است.
