اخلاق وابسته به دین؛ ریشه خشونت‌های دینی
سید حمید حسینی: عمده خشونت‌هایی که به نام دین صورت می‌گیرد، ریشه در این دارد که اخلاق مستقل از دین را به رسمیت نمی‌شناسند و برداشت خود را از دین و قرآن، مقدم می دانند. این در حالی است که علامه حلی و خواجه نصیرالدین طوسی و بسیاری از علمای بزرگ ما، به عقل خودبنیاد و مستقل باور دارند که خود می‌تواند بد و خوب را تشخیص دهد و آن را پایه پذیرش ادیان می‌دانند.
در پنجمین نشست از سلسله مباحث «دین و چالش‌های اخلاقی جامعه امروز» حجت الاسلام سید حمید حسینی درباره موضوع «اخلاق، وابسته یا بی‌نیاز از دین» سخنرانی کرد و گفت: این چالش ناشی از نگاه نادرستی است که بین دینداران از یک‌سو و جوامع جداشده از دین، مجامع علمی و دانشگاهی از سوی دیگر درباره رابطه میان دین و اخلاق رواج دارد.
وی در تشریح دیدگاه متدینان و جوامع دینی آن را مبتنی بر وابستگی اخلاق به دین دانست و اذعان کرد: این دسته از افراد بیان می‌کنند که ما باید ارزش‌های اخلاقی را از دین اخذ کنیم و خدا و پیشوایان دینی مصالح ما را بهتر می‌دانند و بایدها و نبایدها را بهتر از ما تشخیص می‌دهند. حال آنکه یکی از عوامل مهم گسترش بی‌اخلاقی در جوامع دینی همین نگاه است.
او در مقابل، نگاه جوامع غیردینی را منبعث از تصور استقلال کامل اخلاق از دین دانست و گفت: بنابر چنین دیدگاهی، عقل و دانش بشری به تنهایی می‌تواند اخلاقیات را تشخیص دهد؛ در نتیجه، اخلاق باید سکولار و مستقل از دین باشد و دین نه حق دارد و نه درست است که در مسائل اخلاقی دخالت کند.
حسینی، عمده‌ترین استدلال این طرز فکر را بر پایه تجربه تاریخی رقم خوردن بی‌اخلاقی‌ها با نام دین و تحقق آن در جوامع دینی ذکر کرد. وی هر دو نگاه مذکور را نادرست و سبب دامن‌زدن بیشتر به بی‌اخلاقی در دنیای جدید دانست و افزود: تردیدی نیست که اگر اخلاق را وابسته به دین بدانیم، با یک تناقض مواجه می‌شویم که اگر قرار است انسان ارزش‌های اخلاقی را از دین بگیرد؛ کدام مدعی دین و کدام پیامبر، درست می‌گوید؟ اگر ما بدون دین نمی‌توانیم درست را از غلط تشخیص دهیم و عقل ما ناقص است، چطور می‌توانیم درستی یا نادرستی ادیان را دریافت کنیم و به آن ایمان بیاوریم و چطور می‌توان به درستی آن ایمان، اطمینان پیدا کنیم.
حجت الاسلام و المسلمین حسینی، نتیجه حاصل از تصور وابستگی اخلاق به دین را پذیرش سایر ادیان دانست و افزود: علامه حلی و خواجه نصیرالدین طوسی و بسیاری از علمای بزرگ ما، به عقل خودبنیاد و مستقل باور دارند که خود می‌تواند بد و خوب را تشخیص دهد و آن را پایه پذیرش ادیان می‌دانند.
این مدرس دانشگاه در تشریح اندیشه مدعیان وابستگی اخلاق به دین، به شعار آنها مبنی بر نشأت گرفتن اخلاق از دین اشاره کرد و افزود: این درحالی است که این افراد دینی را انتخاب می‌کنند که اخلاقی باشد. تبعیت ما از دین ناشی از محدودیت نقص نیروی دانش و اندیشه نیست، چون عقل ما کامل است، دین اخلاقی را می‌پذیرد.
او مصداق این مسئله را در بیش از ۳۰۰ مورد همراهی آیات قرآنی دعوت کننده به تفکر و تعقل، دانست و افزود: مرحوم کلینی نیز در احادیثی که گردآوری کرده است، همگی بر ارزش عقل در بیان معصومین و پیامبراعظم(ص) تاکید دارد.
حسینی در ادامه، ضمن رد اندیشه عقل گریزی در بخش‌هایی از دین، افزود: عمده خشونت‌هایی که به نام دین صورت می‌گیرد، ریشه در این دارد که اخلاق مستقل از دین را به رسمیت نمی‌شناسند و برداشت خود را از دین و قرآن، مقدم می دانند.
او لازمه ایمان آوردن در هر دینی را شفاف سازی و تعیین تکلیف فرد با ارزش‌ها و ضد ارزش هایی همچون؛ خوب و بد، حقوق انسانی و عدالت و انصاف دانست و افزود: بر این اساس، فرد برداشت‌های خلاف اخلاق از دین را نمی‌پذیرد و طبق آنها عمل نمی‌کند.
حسینی، مفهوم بی‌نیازی اخلاق از رهنمودهای دینی را دامن‌زننده به بی اخلاقی‌ها دانسته و ادامه داد: بیشتر این نگاه‌ها از تعریفی ناشی شده که دینداران از دین ارائه کرده‌اند؛ تعریفی که بیان می کند اخلاق آن چیزی است که دین می‌گوید.
او در پایان، با یادآوری هدف بعثت انبیا که همان شکوفایی خوب و بد اخلاقی در زندگی بشر است، با اشاره به کلام امیرمومنین (لیثیروا لهم دفائن العقول) اذعان کرد: انبیا آمده ا ند تا این عقل‌های دفن شده را بیرون بکشند.
این نشست به عنوان پنجمین جلسه از سلسله جلسات شب های ماه مبارک رمضان، به همت انجمن اندیشه و قلم و همکاری کانون و بنیاد توحید، به صورت مجازی از صفحه اینستاگرام انجمن به نشانی http://instagram.com/andisheqalam هر شب راس ساعت ۲۱:۳۰ برگزار می شود و تا ۲۲ ماه مبارک رمضان ادامه دارد.
