بررسی تجربیات نزدیک به مرگ از نگاه علم

تجربیات نزدیک به مرگ معمولاً برای اشخاصی واقع می‌شود که نزدیک به مردن هستند؛ یا درد شدید جسمی یا روانی و احساسی بر آنها عارض شده است. اما گاهی نیز این تجربیات پس از حملات قلبی یا صدمات شدید مغزی رخ می‌دهد، یا حتی در حین مدیتیشن و سنکوپ (از دست دادن هشیاری به علت افت فشار خون). عجیب است که ان‌.دی‌.ای. تجربه‌ای رایج است و یک سوم کسانی که در شرف مرگ قرار گرفته‌اند، راوی ان‌.دی‌.ای. بوده‌اند.

از رایج‌ترین احساساتی که افراد در مواجهه با ان‌.دی‌.ای. گزارش داده‌اند می‌توان به احساس خشنودی، جدا شدن روح از جسم (تجربه خروج از بدن)، حرکت سریع از داخل یک تونل تاریک و طولانی و ورود به نوری روشن اشاره کرد.

فرهنگ و سنّ افراد بر نوع تجربه نزدیک به مرگ آنها تأثیرگذار است. مثلاً بسیاری از هندوها از ملاقات با یامراج، پادشاه مردگان در فرهنگ هندو سخن می‌گویند. اما امریکایی‌ها اکثراً می‌گویند با عیسی مسیح ملاقات داشته‌اند. کودکان نیز معمولاً ملاقات با دوستان و معلمان خود را بازگو می‌کنند.

پیوند به کانال دین‌آنلاین در تلگرام

ان.دی.ای. چه انواعی دارد؟

اولاف بلنک و سباستین دیگوئز، دو دانشمند عصب‌پژوه ان‌.دی‌.ای. را به دو دسته تقسیم می‌کنند: در دسته اول که با نیم‌کره چپ مغز در ارتباط است، حسّ جابه‌جایی در زمان و گمان پرواز به تجربه‌گر دست می‌دهد؛ در دسته دوم که به نیم‌کره راست مغز مربوط است، ملاقات یا گفت‌وگو با ارواح و شنیدن صداها و نغمه‌ها تجربه می‌شود. مشخّص نیست که چرا ان‌.دی‌.ای‌.ها شکل‌های مختلفی دارند، همین‌قدر می‌دانیم که تعاملات متفاوت میان نقاط مختلف مغز باعث متمایز شدن این تجربیات می‌شود.

لُب‌های تمپورال نیز در وقوع ان‌.دی‌.ای. نقش دارند. این بخش از مغز مسئول پردازش اطلاعات حسّی و حافظه است، لذا فعالیت غیرعادی در این لب‌ها می‌تواند باعث بروز احساسات و ادراکات عجیب و غریب شود.

نظریه‌های بسیاری برای توضیح چرایی ان‌.دی‌.ای. ارائه شده، اما درک دقیق و صحیح این که چرا ان‌.دی‌.ای. رخ می‌دهد کار دشواری است. متدیّنان معتقدند این تجربیات شاهدی بر وجود حیات اخروی است. اما در توجیه علمی ان‌.دی‌.ای. از تشخّص‌زدایی (حسّ جدا شدن از بدن) صحبت می‌شود. در ادامه به مرور بعضی از نظریه‌های علمیِ مبیّن چرایی وقوع ان‌.دی‌.ای. می‌پردازیم.

 پیوند به صفحه دین‌آنلاین در اینستاگرام

چرا ان‌.دی‌.ای. رخ می‌دهد؟ چه توجیهاتی وجود دارد؟

کارل سِیگان، دانشمند و نویسنده معتقد است اضطراب مرگ لحظه تولّد را به انسان یادآور می‌شود و لذا تونلی که اشخاص می‌بینند، تصویرسازی دوباره از کانال تولّد اوست.

بعضی از محقّقان مدّعی‌اند اندورفینی که در هنگام اضطراب در بدن ترشح می‌شود می‌تواند موجب بروز ان‌.دی‌.ای. شود؛ به‌ویژه این که این هورمون درد را کاهش و احساسات خوشایند را افزایش می‌دهد. همچنین داروهای بیهوشی مثل کتامین می‌توانند بعضی از مؤلفه‌های ان‌دی‌ای را برای انسان شبیه‌سازی کنند؛ مثل تجربه خروج از بدن.

براساس بعضی نظریه‌های دیگر، ان‌.دی‌.ای. به خاطر ماده دی‌متیل‌تریپتامین رخ می‌دهد. به گفته دکتر استراسمن، استاد روان‌پزشک این ماده روان‌گردان به طور طبیعی در لحظه تولد و مرگ در بدن ترشح می‌شود. البته نظریه‌های این‌چنینی که بعضی مواد شیمیایی را زمینه‌ساز ان‌دی‌ای می‌دانند، از دقت‌نظر کافی برخوردار نیستند و نمی‌توانند این پدیده را به طور کامل توجیه کنند.

بعضی از پژوهشگران نیز ان‌.دی‌.ای. را زاییده «کمبود اکسیژن در مغز» یعنی نرسیدن اکسیژن کافی به مغز می‌دانند. یکی از محققان با خلبانانی مصاحبه کرده بود که هنگام سرعت گرفتن هواپیما بیهوش شده و چیزهایی شبیه به ان‌دی‌ای را تجربه کرده بودند؛ مثل دیدن تونل. نرسیدن اکسیژن می‌تواند موجب حمله ناگهانی در لب‌تمپورال و متعاقباً توهّم شود. این وضع می‌تواند حالتی شبیه به ان‌دی‌ای بر انسان عارض سازد.

پیوند به صفحه دین‌آنلاین در فیسبوک

اما رایج‌ترین توجیه علمی برای ان‌.دی‌.ای. فرضیه «مغزِ در حال مرگ» است. براساس این فرضیه، ان‌.دی‌.ای. توهماتی است که به خاطر نوع فعالیت مغز در هنگامی که سلول‌های آن در حال مردن هستند رخ می‌دهد. از آنجا که ان‌.دی‌.ای. در شرایط بحرانی رخ می‌دهد، روایت‌هایی که زنده‌مانده‌ها بازگو می‌کنند به همین دلیل است. این نظریه محتمل به نظر می‌رسد، اما اشکال آن این است که نمی‌تواند یک‌به‌یکِ اتفاقاتی را که زیرمجموعه ان‌.دی‌.ای. رخ می‌دهند توضیح دهد؛ مثل تجربه خروج از بدن.

در حال حاضر هیچ توجیه قاطعی برای چرایی وقوع ان‌.دی‌.ای. وجود ندارد. اما پژوهش‌هایی که در دست انجام است همچنان تلاش دارد پرده از این پدیده اسرارآمیز بردارد. ان‌.دی‌.ای‌.ها چه ماوراءطبیعی باشند، چه نباشند، فوق‌العاده مهم هستند. ان‌.دی‌.ای. برای بسیاری از مردم معنا، امید و هدف به ارمغان آورده و در عین حال نشان می‌دهد که انسان تمایل دارد پس از مرگ نیز تداوم و بقا داشته باشد.

نویسندگان:

نیل داگنال (دانشیار روان‌شناسی شناختی کاربردی)

کن درینک‌واتر (استاد ارشد و پژوهشگر حوزه شناختی و فراروان‌شناسی)