نگاهی به کتاب «افلاطون در چنگ شما»

افلاطون را به‌عنوان معمار اصلی فلسفه سیاسی می‌شناسند. آموزه‌های او در قرن‌های متمادی منبع الهام و مورد بحث همه متفکران و معتبرترین محافل فلسفی و سیاسی جهان بوده است، چنانکه این فیلسوف بلندپایه حیطه‌های تازه‌تری را برای بحث و بررسی مورد توجه قرار داد و بنیان تفکر و اندیشه در علوم گوناگون مانند علوم تربیتی و نظریه دولت را پی‌ریزی کرد. نظریه دولت او در یک سازگاری نظام‌مند با قرائت او از انسان، جامعه، عدالت و آرمان بشری قرار دارد. به‌تازگی کتابی به نام «افلاطون در چنگ شما» به قلم برایان پرافیت و به‌همت انتشارات حکمت کلمه منتشر شده که به‌صورت چکیده زندگی‌نامه و فلسفه افلاطون را شرح می‌دهد. این کتاب از پنج فصل تشکیل شده است؛ فصل اول به زندگی افلاطون از بدو تولد تا زمان مرگ او به‌صورت خلاصه پرداخته است. در این فصل به مواردی مانند تأثیر خانواده، جنگ، ملاقات با سقراط و… بر زندگی و شکل‌گیری تفکر افلاطون اشاره شده است. برای افلاطون، حادثه سرنوشت‌ساز در زندگی آشنایی‌اش با سقراط بود که در ۲۰‌‌سـالگی‌ او رخ داد. او پیـش از این رخداد به مطالعه آثار فیلسوفان‌ پیشین‌ پرداخته و از محضر کراتولوس هراکلیتوسی بهره برده بـود. او از سـقراط فـراگرفت که توجه خویش را به حوزه اخلاقیات معطوف کند. شاید در همین زمان بود کـه فـعالیت خودش را بـه‌عـنوان یـک‌ آموزگار، البته‌ ابتدا در حلقه‌ای کوچک‌تر آغـاز کـرد. در بخشی از این فصل آمده است: «در‌واقع خانواده‌هایی مثل خانواده افلاطون با وجود داشتن ثروت و عقبه‌ای منسوب به اشراف‌زادگان حاکم از اصل حاکمیت قانون دموکرات به‌شدت ناراحت بودند. ظاهرا به اندازه کافی خوشبخت نبودند و بسیار افسوس گذشته را می‌خوردند؛ یعنی دورانی که بر همه امور تسلط داشتند و نه مثل مردمی که از اصالت کمتری برخوردار بودند و فقط در امور دولت مشارکت کردند. این وضعیت بر افلاطون جوان که آموخته‌های سیاسی‌اش همواره با مفهوم دموکراسی در تضاد بود، کاملا تأثیر گذاشت». وقتی افلاطون تحت تعلیم سقراط قرار گفت، همچون معلمش به جست‌وجوی جوهره و مفهوم فضیلت پرداخت. هنگامی که سقراط مشغول گفت‌وگو با شاگردانش می‌شد، تنها مضمون اصلی جست‌وجوی یک شخصیت نجیب بود. به این ترتیب افلاطون توانست از پیشینه علمی‌اش برای به‌کار‌بستن مسئله فضیلت در علم سیاست و اخلاق بهره بگیرد.
فصل دوم کتاب به فلسفه افلاطون اختصاص دارد. در این فصل به شیوه‌های دسته‌بندی آثار افلاطون اشاره شده اما به‌منظور حفظ سادگی بر ساماندهی زمانی تألیفات افلاطون توجه می‌شود؛ چراکه آنها نه‌تنها مشخص‌کننده دوره‌های مختلف زندگی وی هستند، بلکه انگیزه و درک متفاوت این فیلسوف را نیز نشان می‌دهند. مؤلف این دوره‌ها را به سه دوره (دوران سقراطی، دوران بلوغ و دوران پایانی) تقسیم کرده است. در هرکدام از این دوره‌ها به یک مضمون برجسته در اندیشه افلاطون اشاره شده و در ادامه تألیفات این دوره را برشمرده است؛ مثلا در دوران بلوغ اشاره شده است که افلاطون بعد از بازگشت از اولین سفرش به سیسیل و تأسیس آکادمی‌اش در خارج از آتن، زندگی آرامی همراه با تعلیم و تألیف را از سرگرفت که سال‌های زیادی به طول انجامید و در این زمان هرگز از گفت‌وگوی سقراطی به‌عنوان روش تفهیم منظورش دست نکشید. آثار این دوره را ده اثر (منون، کراتیلوس، یوتیدموس، منزنوس، ضیافت، فائدو، جمهوری، فائدروس، پارمیندس، تتوس) برمی‌شمرد. به اعتقاد مؤلف کتاب، نکته اصلی این تألیفات بررسی مفاهیم مختلف بشری و اجتماعی با استفاده از ایده‌های متافیزیکی به‌جای مفاهیم بیشتر تمثیلی است. در فصول دیگر برخی از این رساله‌ها که در فصل دوم به آنها به‌صورت مختصر اشاره شده، شرح داده می‌شوند. نویسنده در فصل سوم به رساله آپولوژی پرداخته و آورده است: «در میان مجموعه آثار افلاطون آپولوژی اولین گفت‌وگویی است که آن را می‌یابیم. این اثر بدون شک یکی از معروف‌ترین آثار افلاطون است، گرچه تنها اثری است که در حقیقت چیزی از اندیشه‌های افلاطون را برملا نمی‌کند. آپولوژی از بسیاری جهات تنها گفت‌وگوی واقعی سقراط است که به جا مانده است. با وجود اینکه افلاطون از گفت‌وگو به‌عنوان چارچوبی برای همه آثارش استفاده می‌کند و حتی از سقراط به‌عنوان شخصیتی در بسیاری از آثارش، اما این تنها اثری است که سخنان سقراط را به‌درستی منعکس می‌کند. تنها دو اثر موجودند که وقایع محاکمه سقراط در سال 399 قبل از میلاد را به تفصیل شرح می‌دهند: آپولوژی و البته خاطرات زنفون».
فصل چهارم به تشریح رساله منون که یک رساله تخیلی است اختصاص دارد. این فصل به توضیح علت نگارش منون و سؤالاتی که درصدد پاسخ به آنهاست و برخی از جواب‌هایی که توسط افلاطون پیشنهاد شده می‌پردازد. فصل پنجم این کتاب به توضیح کتاب «جمهور» افلاطون اختصاص دارد. این کتاب از مشهورترین و تأثیرگذارترین متون کلاسیک فلسفه سیاسی در غرب و همچنین آثار ادبی به‌شمار می‌آید. کتاب شامل ۱۰ نمایش‌نامه به‌صورت گفت‌وگو میان سقراط و افراد دیگر است و در آن به مسائلی از قبیل عدالت، نوع حکومت و حقیقت پرداخته شده‌است. گفت‌وگوی آنها درآغاز درباره مفهوم واقعی عدالت است اما سقراط با برهان‌های روشن خود پرده‌های ابهام از روی حقیقت عدالت را کنار می‌زند و سپس در خیال به تعریف جامعه عادل و کامل می‌پردازد. از سازمان و شکل حکومت و فضایل رهبران و تربیت افراد در آن جامعه سخن گفته و در نهایت بحث خود را به مسائلی می‌کشاند که منجر به تباهی و زوال حکومت‌ها می‌شود. در این فصل توضیح داده می‌شود که چرا جمهوری نزد فلاسفه مهم‌ترین اثر افلاطون است. در بخشی از این فصل آمده است: «کتاب جمهوری به‌عنوان طرحی کلی برای جوامع بی‌نقص نام گرفته است. دولت‌ها و امپراتوری‌ها تلاش کردند تا به‌نوعی از ایده‌های مطرح‌شده در چارچوب کتاب جمهوری تقلید کنند، اما این گفت‌وگوی افلاطون به دنبال الگوسازی دولت کامل نبوده است، بلکه در راستای مدل‌سازی روح بشری گام برداشته است. در پایان فصل توضیح می‌دهیم که چرا کتاب جمهوری برای بسیاری از افراد مختلف در جوامع گوناگون چه در گذشته و زمان حال اهمیت دارد». بسیاری عقیده دارند که آشکارترین مضمون فراگیر در کتاب جمهوری جست‌وجو در مفهوم عدالت است. افلاطون در گفت‌وگوهای اولیه به نوعی به این مسئله می‌پردازد، اما معمولا عدالت به‌عنوان معرف احتمالی یک فضیلت یا خود فضیلت ارائه می‌شود. در همین چارچوب افلاطون مفهوم عدالت را مطرح می‌کند اما در دل این گفت‌وگوها به نظر می‌رسد که عدالت مفهومی ثانویه باشد که درراستای سوق دیالکتیک به سمت موضوعاتی که می‌خواهد در کندوکاو اولیه برای فضیلت کشف کند، ارائه شده است.

منبع: روزنامه شرق