نگاهی به کتاب «ذهن، خود و جامعه»
کتاب «ذهن، خود و جامعه» نمایانگر و حاوی مفاهیم و مضامین عمده فلسفه اجتماعی و روان‌شناسی اجتماعی مید، به‌ویژه رئوس اصلی اندیشه و مبانی تعامل‌گرایی نمادین او از یک‌سو و نیز مشرب فلسفی، پارادایم و مکتب نظری مید از سوی دیگر است.
محسنی تبریزی در مقدمه‌ای که بر این کتاب نوشته با معرفی شخصیت و اندیشه هربرت مید می‌نویسد: «جورج هربرت مید از زعمای فلاسفه اجتماعی اوایل قرن بیستم امریکاست که همراه با پیرس، جیمز تافتس و دیویی از مشاهیر حلقه نخستین نحله پراگماتیسم و از مؤسسان مکتب جامعه‌شناسی شیکاگو به شمار می‌آید.
اگر دغدغه جیمز را حل مسائل انسان، نقطه عزیمت پیرس را آزمایشگاه و کانون تمرکز جیمز را زندگی انفرادی افراد بدانیم، آنچه به مید الهام می‌داد، انگیزه‌ای اجتماعی بود. تعلق خاطر بیش از حدش به روان‌شناسی اجتماعی و اعتقاد وافرش به اصول مکتب پراگماتیسم او را در کسوت جامعه‌شناسی درآورد که در سنت فلسفه تربیت شده است. در واقع او یک فیلسوف و در همان حال یک روان‌شناس اجتماعی است که نقش رهبری‌کننده در تأسیس مکتب جامعه‌شناسی شیکاگو و کوشش بلیغ در ایجاد روان‌شناسی اجتماعی داشت. اسکفلر (1994) و شولنبرگ (1978) مید را در هیئت یک روان‌شناس اجتماعی به تصویر کشیده‌اند که روایتی مشخصاً اجتماعی از مضامین آشنای پراگماتیسم ارائه کرده است. جان دیویی در ستایش از مقام شامخ مید گفته بود: «او در میان فلاسفه نسل گذشته امریکا، اصیل‌ترین ذهن فلسفی را داشت.»
در ادامه همین مقدمه درباره این اثر آورده است: «از بین آثار مید بی‌شک کتاب ذهن، خود و جامعه اشتهار و مقبولیت بیشتری یافته است. این اثر را در چهار بخش با اضافاتی مشتمل بر مقدمه‌ای از چارلز موریس و مقالات تکمیلی در سال 1934 انتشارات دانشگاه شیکاگو چاپ کرد. کتاب ذهن، خود و جامعه نمایانگر و حاوی مفاهیم و مضامین عمده فلسفه اجتماعی و روان‌شناسی اجتماعی مید، علی‌الخصوص رئوس اصلی اندیشه و مبانی تعامل‌گرایی نمادین او از یک‌سو و نیز مشرب فلسفی، پارادایم و مکتب نظری مید از سوی دیگر بود.»
در جایی دیگر از همین مقدمه درج شده است: «در کلام آخر میتوان به این گفته استراوس (Straus, 1956: 16) بسنده کرد که گفت: «آنچه مید برای ما میآورد چندان مجموعه فرضیههای خاص او یا حتی نظریه او نیست، بلکه چهارچوب مرجع نسبتاً انتزاعی است که چنانچه با دقت کافی به آن بنگریم، خواهد توانست بیش از هر چهارچوب دیگری پرسشهایی را مطرح سازد و خطوط تحقیقی و زمینههای پژوهشی را فراهم آورد.»
در پیشگفتار این کتاب نیز آمده است: «در سطور پیش‌رو، اهم خطوط نظام روان‌شناسی اجتماعی جورج هربرت مید عرضه شده است. آراء و دیدگاه‌های مید از سال 1900 میلادی، در دانشگاه شیکاگو و در کلاس درس مشهور و بسیار اثرگذار «روان‌شناسی اجتماعی» وی توسعه یافت. هرسال بر تعداد دانشجویانی که با علایق روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، زبان‌‌شناسی، آموزش، حقوق بشر و فلسفه به این دوره می‌پیوستند، افزوده می‌شد ـ سالیان متمادی این‌گونه بود ـ و کتاب‌هایی یکی پس از دیگری منتشر می‌شدند بر تأثیر افکار مید بر دانشجویان متعددش گواهی می‌دادند. اثر حاضر برای آنهایی که علایق مشابهی دارند می‌تواند به همان میزان مطلوب و ارزشمند باشد. برای بسیاری از مخاطبان آراء مید، آرائی که بدواً و زمانی هم انسان‌مدارانه، هم عالمانه می‌نمودند، به اصلی‌ترین محور جهت‌گیری ایشان در زندگی روشنفکرانه و معطوف به ارزش‌مداری تبدیل شد. دوره آموزشی «روان‌شناسی اجتماعی»، بنیادهای اندیشه مید را شکل داد. درواقع، این دوره معرف مید به‌عنوان یک دانشمند بود؛ تأملات فلسفی و کنش اجتماعی او بر همین اساس استوار بودند. امیدواریم که به دنبال این کتاب، کتاب‌های جنبش‌های فکری قرن نوزدهم و فلسفه عمل نیز به زیور طبع آراسته شوند. این سه کتاب در کنار هم سه حوزه اصلی کار مید را معرفی می‌کنند: روان‌شناسی اجتماعی و فلسفه اجتماعی، تاریخ پندارها و عمل‌گرایی نظام‌مند کتاب فلسفه حال با ویراستاری آرتور مورفی که پیش‌تر در سال 1932 توسط انتشاراتی اوپن کورت در شیکاگو منتشر شده بود، این مجموعه را کامل می‌کند.»
در پشت جلد این اثر آمده است: «کتاب ذهن، خود و جامعه پس از وفات مید، اولین بار در سال 1934 به همت دانشجویانش به چاپ رسید. این کتاب بنیان تعامل‌گرایی نمادین شناخته می‌شود که از این طریق رفتار و تعامل «خود» فرد با واقعیت، تحلیلی روان‌شناختی ارائه می‌دهد. مبنای بحث مید این است که رفتار اصولاً از طریق مواجهات و تجارب اجتماعی توسعه می‌یابد. مید را اصولاً باید یکی از برجسته‌ترین عمل‌گرایان امریکایی تلقی کرد؛ اگر چه تاثیر شگرفی بر توسعه فلسفه اجتماعی بر جای نهاد، در زمان حیات خود هیچ کتابی منتشر نکرد. همین امر موجب شده تا سلسله مباحثی که در کلاس درس مطرح کرده، و در مجموع کتاب ذهن، خود و جامعه را شکل می‌دهند، اهمیتی دو چندان یابد، چرا که آنها را باید سنتزی نادر از اندیشه‌های او به شمار آورد.»
منبع: ایبنا
