روسیه و اوکراین و نبرد برای دین

استقلال کلیسای ارتدوکس اوکراین آنقدر طولانی مدت بوده است که به نظر می‌رسد این استقلال هرگز اتفاق نخواهد افتاد. پیش از این تلاش‌های زیادی برای ایجاد کلیسای مستقل در سال‌های مختلفی انجام شده است اما تاکنون هیچ‌یک به‌عنوان یک کلیسای مستقل و طبق قوانین کلیسای ارتدوکس به رسمیت شناخته نشده است. از سال 2014 میلادی دین، جنگ و میهن‌پرستی را به عنوان عواملی که هویت ملی اوکراین را تحکیم می‌کند در کنار زبان مادری به شمار آورد. بیش از 12 هزار نفر از 35 هزار نفر کلیسای روسی در اوکراین هستند که بخش اندکی از این افراد می‌توانند ضربه هولناکی به روسیه و تصور پوتین برای شکل‌گیری “دنیای روسی” باشد. این مسئله آنقدر اهمیت دارد که بعید به نظر می‌رسد کلیسای روسیه با استقلال کلیسای اوکراین به راحتی موافقت کند.

تقسیم کلیساها قبل از 2014 میلادی

تا پیش از سال 2014 میلادی سه کلیسای اصلی ارتدوکس در اوکراین وجود داشت. اولین کلیسای مستقل اوکراین در سال 1921 میلادی تأسیس شد اما در سال 1930 از سوی استالین استقلال آن گرفته شد. سه کلیسای کنونی نتیجه تلاشی ناموفق در سال 1992 پس از استقلال سیاسی اوکراین است که تلاش شد به عنوان یک کلیسای ادغام شده تحت عنوان کلیسای ارتدوکس اوکراین معرفی شود. در مقابل چنین استقلالی دو مقاومت وجود داشت: برخی معتقد بودند که این کار باعث می‌شود که کلیسای ارتدوکس از سوی کا گ ب تحت کنترل شدید قرار گرفته و از این نظر خطراتی به همراه داشته باشد و برخی هم به دلایل سنتی بودن شدید اعضای این کلیسا در مقابل استقلال اوکراین مقاومت می‌کردند. در موج اعتراضات و ناآرامی‌های مردمی در اوکراین بسیاری از رهبران دینی مسکو از الحاق کریمه و جنگ جدایی طلبانه در شرق اوکراین حمایت کردند.

توموس

روسیه یک کمپین مهم با عنوان برای اتحاد “جهان روسی” به راه انداخت. در همین راستا از شرکت در مجمع ارتدوکسی جزیره کرت در سال 2016 که بنا بود درباره استقلال کلیسای اوکراین بحث شود، امتناع کرد. پاتریارک بارتولومیو، اسقف اعظم کلیسای جهانی ارتدوکس با حمایت از استقلال اوکراین و مقدونیه راهی برای احیای قدرت خود در جهان ارتدوکس یافت. علاوه بر این عبارت رایج فرمان رسمی او (که در اصطلاح ارتدوکس “توموس” گفته می‌شود) مبنی بر مجوز استقلال اوکراین، مسائل تاریخی فراوانی را در مورد اقتدار کلیسایی مسکو بیان می‌کند. گفتنی است که این کلیساها در قرن هفدهم میلادی بخشی از یک سیستم نیمه خودمختار حکومتی و در قرن شانزدهم، بخش مشترک المنافع تحت حکومت لهستان بود که مرزهای شرقی آن اکنون در غرب روسیه است.

افکار عمومی اوکراین

بررسی افکار عمومی در اوکراین متناقض به نظر می‌رسد. تنها ۳۰ درصد طرفدار وضعیت جدید و نیمی از جمعیت اوکراین نسبت به این موضوع بی‌تفاوت هستند. گفتنی است اوکراینی‌ها مذهبی‌تر از روس‌ها هستند. تا ۷۶ درصد ادعا می‌کنند که به خدا اعتقاد دارند، و ۳۷ درصد به طور مرتب در کلیسا شرکت می‌کنند این در حالی است که آمار در روسیه به ترتیب ۵۶ درصد و ۷ درصد است.

کلیسای جدید

طرفداران استقلال کلیسا امیدوارند تا به اندازه کافی مؤمن از دیگر کلیساهای ارتدوکس برای تبدیل شدن به بزرگترین کلیسای اوکراین جذب کنند که ضرورت دارد این کلیسا بازآفرینی خود، قوانین و یک رهبر جدید تعیین کند. بررسی‌ها حاکی از آن است این استقلال دینی به همراه زبان، جنگ و میهن پرستی به عنوان عوامل تحکیم هویت ملی اوکراین از سال ۲۰۱۴ قلمداد خواهد شد.

عواقب برای روسیه

به نظر می‌رسد سناریوهای مختلف در این موضوع همگی به ضرر روسیه تمام شود. ایده ‘جهان روسی’ ضربه شدیدی به روسیه خواهد زد. روسیه می‌توانست با قدرت خود مرکز دوم جامعه ارتدوکس جهان را در مسکو ایجاد کند. کلیسای روسیه با ارسال نامه‌ای ۱۴ کلیسای ارتدوکس خواستار ممانعت از استقلال روسیه شده است و خواستار «پان ارتدوکس اوکراین» شده است.

درگیری آینده؟(این مطلب در سال 2018 نوشته شده است)

این موضوع می‌تواند در جریان کمپین‌های انتخاباتی آینده اوکراین شدت یابد. تازه‌ترین پوسترهای کمپین انتخاباتی حاوی مطالبی مانند “ارتش! زبان! ایمان! ما داریم به راه خودمون می‌رویم! ما اوکراین هستیم!” هستند. این در حالی است که کیف تعهد داده به کثرت‌گرایی دینی احترام بگزارد و بیان کرده است هیچ تغییر اجباری وجود نخواهد داشت اما با توجه به برخی از نزاع‌های مدنی به نظر می‌رسد به احتمال زیاد ملی گرایان اوکراینی از نقشی که کلیسای روسیه در جنگ شرق اوکراین ایفا کرده است به شدت بیم دارند.

مترجم: هنادی جمعه