کتاب «رابطه عمل و جزا» منتشر شد

پاداش و مجازات‌های اخروی به نحو عینیت است؛ یعنی ظهور حقیقت اعمال، اخلاق، اعتقادات و نیات آدمی در نشئه اخروی خواهند بود، اما نه ظهوری مباین و جدای از وجود نفس، بلکه ظهوری در دایره وجود نفس انسانی و ملازم با آن. از این رو پاداش و کیفر اخروی، تجسم عین عمل بوده که به صورت‌های گوناگون در آمده و مجسم آن‌ها خدای متعال خواهد بود.

این کتاب از سه فصل تشکیل و هر فصل حاوی یک یا چند مبحث و هر مبحث مشتمل بر چند گفتار است. فصل اول مشتمل بر یک مبحث در رابطه با مفاهیم اصلی بحث بوده که در ضمن یک گفتار به آنها پرداخته می‌شود. نگارنده در فصل دوم به مبانی فلسفی لازم در بحث پرداخته، با طرح پنج مبحث در این فصل به تبیین پنج اصل از اصول حکمت متعالیه صدرایی می‌پردازد.

در مبحث اول، مولف اصل دگرگونی نفس در حرکت جوهری را تبیین کرده، با طرح دو گفتار در این زمینه، با تبیین نظریه حدوث صدرایی در پیدایش نفس، نفس انسان را حقیقت واحد ذومراتبی از مرتبه مادیت تا تجرد می‌داند که تمامی قوای آن از مراتب و شئون او محسوب می‌شوند.

در مبحث دوم، نویسنده با منعقدکردن دو گفتار به بیان اهمیت و جایگاه تجرد قوه خیال در رسیدن به برخی حقایق، به اثبات تجرد قوه خیال انسانی پرداخته، با بیان ادله‌ای فلسفی در اثبات تجرد آن، ضمن پاسخ برخی شبهات، به بیان این مطلب می‌پردازد که قیام صور خیالیه به نفس، قیامی صدوری است نه حلولی.

در مبحث سوم، به مسئله اتحاد نفس با علم و عمل پرداخته، با بیان دو گفتار، حقیقت فوق را تبیین می‌کند، در گفتار اول، نحوه اتحاد نفس با مدرکات علمی را بررسی کرده، آن را اتحادی فراتر از اتحاد ماده و صورت می‌داند و ضمن بیان ادله‌ای در اثبات اتحاد علم وعالم و معلوم، حقیقت مراتب ادراکی نفس را عین درجات وجودی نفس می‌شمارد؛ به‌طوری که در هر مرحله و مرتبه ادراکی، حقیقت نفس همان صورت ادراکی اوست. در گفتار دوم، به اتحاد نفس با مدرکات عملی می‌پردازد و با بیان نحوه پیدایش ملکات نفسانی و اتحاد نفس با آنها، نتیجه می‌گیرد که نفس در مقام عمل با حقیقت و صورت جوهری عمل که عبارت از وجود ملکات نفسانی و نیات بوده، اتحاد پیدا کرده و هردو به یک وجود حقیقی تحقق خواهند داشت.
در مبحث چهارم، مسئله عینیت نفس با ملکات را بیان و آن را در من یک گفتار تبیین می‌نماید. در این گفتار، نحوه تأثر نفس از ملکات علم عملی را ذکر کرده و با بیان اینکه رابطه نفس با ملکات یک رابطه اتحادی و محور وجود است، به ناتوانی مبانی پیشاصدرایی در تبیین کمالات وجودی نفس می‌پردازد و با بیان این نکته که ملکات، حقایقی از سنخ وجودند، به تثبیت اتحاد وجودی نفس با ملکات می‌پردازد و در پایان این مبحث، به کشف حقیقتی دیگر از عینیت نفس با ملکات اشاره و ملاک حشر انسان‌ها در عوالم اخروی را به باطن آنها، یعنی به همان ملکات علمیه و عملیه راسخه در نفس آنها می‌داند.

در مبحث پنجم، منشئات نفس انسانی را بیان داشته و با طرح سه گفتار، مراتب انشائات نفس را به سه مرتبه تقسیم می‌کند. در گفتار اول، به مسئله انشای صور علمیه پرداخته و با بیان دو نظریه تجرید و انشا، ضمن نقد نظریه تجرید صور، نظریه انشای صور را تثبیت و قیام صور به نفس را قیامی صدوری می‌دانند. در گفتار دوم، به مرتبه انشای صور خیالیه در ذهن و عین پرداخته شده، بعد از بیان سه مرحله ادراکی در انسان، به وجود سه دیدگاه در نحوه ایجاد صور خیالیه اشاره می‌شود که عبارتند از: دیدگاه مشایین، دیدگاه شیخ اشراق و دیدگاه حکمت متعالیه. در میان سه دیدگاه ذکر شده، دو دیدگاه نخست را نقد و دیدگاه صدرایی را تقویت و آنگاه به سه قسم انشا در این مرتبه که عبارت از انشای به توجه، انشای به همت و انشای در مقام امر باشد اشاره و در تبیین سر اقتدار نفس، به مسئله خلافت نفس از خداوند منان و مظهریت او از اسمای الهی می‌پردازد، سپس در گفتار سوم به مرتبه سوم از مراتب انشائات نفس که انشای ابدان مثالیه (برزخیه)باشد، پرداخته است.

اما فصل سوم شامل سه مبحث است. در مبحث اول، به‌طور خلاصه به تبیین رابطه مبانی مطرح شده با نظریه پرداخته‌اند و در مبحث دوم به تبیین پنج نظریه درباره رابطه عمل و جزا پرداخته و با طرح سه گفتار در این مبحث، نظریه‌های فوق را بررسی می‌نماید.

در گفتار اول و دوم دو نظریه مبتنی بر عینیت، یعنی نظریه عینیت در سایه اتحاد با نفس و عینیت بر اساس ظهور چهره ملکوتی اعمال مورد بررسی قرار گرفته و ضمن بیان ادله عقلی و نقلیه هر دو نظریه، به بیان جمع بین دو نظریه می‌پردازند.

در گفتار سوم به تبیین و بررسی سایر نظریه ها پرداخته و ضمن پاسخ به برخی شبهات مطرح شده، ادله قائلان به نظریه جزای قراردادی و نظریه جمع بین عینیت و قراردادی و نیز نظریه علی و معلولی را نقد، آن گاه در مبحث سوم به مسئله انحصار جزا در تجسم اعمال پرداخته و در ضمن یک گفتار با ذکر ادله عقلی و نقلی در این زمینه و امکان جمع بین آنها، مسئله انحصار جزا در تجسم اعمال در دو بعد ثواب و عقاب اخروی را تثبیت و رابطه عمل و جزای اخروی را به نحو عینیت و در سایه اتحاد با نفس به اثبات می‌رسانند.

کتاب «رابطه عمل و جزا» نوشته عزت الله جودکی در 292 صفحه و با قیمت 95000 تومان از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی روانه بازار نشر شده است.

منبع: ایبنا