«قطعاتِ» بودریار به بازار کتاب آمد

امروزه به‌ندرست می‌توان کسی را در حوزه علوم انسانی یافت که اسم ژان بودریار، فیلسوف فرانسوی، به گوشش نخورده باشد. آرای بودریار درباره جامع‌شناسی مصرف،‌ نشانه و خشونت و تروریسم بدل به بخشی مهم از خودآگاه گستره اندیشه شده است. واکنش‌ها به آثار بودریار، چه در ایران و چه در دیگر کشورها، اساسا بین دو شق در رفت‌وآمد است؛ عده‌ای او را شارلاتانی می‌دانند که اندیشه‌اش چیزی نیست مگر ملقمه‌ای از جملات قصار و درک نادرست از فلسفه و جامعه‌شناسی؛‌از سوی دیگر، عده‌ای نیز معتقدند که اصولا پرداختن به فلسفه معاصر بدون اشاره‌ به جهان این پیامبر وانموده‌ها اصولا ممکن نیست.

حق با هر کدام از شق‌های فوق‌الذکر باشد، انکار نمی‌توان کرد که بودریار همچنان معاصر ماست و اهمیت او و فلسفه‌اش همچنان به قوت خود باقی‌ست. در ایران، بودریار مدت‌هاست که جای خود را میان خوانندگان باز کرده است و حال کتابی دیگر از این فیلسوف صاحب‌نام راه خود را به بازار کتاب باز کرده است.

کتاب «قطعات»، مجموعه‌ای است از مصاحبه‌هایی که در آن فرانسوا لوان از ژان بودریار درباره زندگی و آثارش سؤال می‌کند. در این اثر تاثیرات مستقیم و برخورد بودریار با ایده‌ها و نویسندگان بیش از هر زمان دیگری آشکار شده است. بودریار در خلال این مصاحبه‌ها شرح مفصلی از تفکر خود را در آستانه 11 سپتامبر ارائه می‌دهد. «قطعات» بودریار شرحی جالب‌توجه از سیر فلسفی بودریار و دیدگاه‌های غریب وی مطرح می‌کند و خواننده از خلال این کتاب می‌تواند درکی روشن‌تر از جهان‌بینی این نویسنده فرانسوی داشته باشد.

کتاب «قطعات» نشان می‌دهد که پس از شکست شورش دانشجویی سال‌های 68، بودریار نقدی بر مارکسیسم و «اقتصاد سیاسی» به‌عنوان یک سیستم نظری نوشت؛ وی این سیستم را متهم می‌کرد که به‌اندازه‌ی کافی و آنچنان که باید و شاید رادیکال نیست. به گفته‌ی بودریار، نظریه‌ی مارکسیستی به‌‌اندازه‌ی کافی مفروضات چارچوب اقتصاد سیاسی را مورد انتقاد قرار نمی‌داد. او شروع کرد به تعریف نقد جدیدی در تقابل میان از یک سو مبادله‌ی نمادین آن‌گونه که در هدیه نمایش داده می شود (او توجه خود را به مقاله‌ی معروف مارسل موس جلب کرد) و مبادله‌ی نشانه‌ای کالا و ابژه از سوی دیگر.
نشانه‌شناسی و رابطه بودریار با نویسندگانی چون بورخس و باتای از دیگر بخش‌های جالب‌توجه این کتاب است. بودریار در این مصاحبه‌ها توجه ویژه‌ای را به مفهوم «قطعه» نشان می‌دهد و آن را بخشی مهم از اندیشه می‌داند که کمتر بدان توجه شده است. وی از این رهگذر به رابطه میان قطعه، گزین‌گویی و تکینگی می‌پردازد: « باید از منظر استراتژیک به سوی قطعه حرکت کنیم و تکنیگی‌اش را به آن بازگردانیم. این یگانه فضایی است که می‌توان در آن آزادانه حرکت کرد، چراکه اگر یک تکینگی به خودی خود کامل باشد، می‌توان به سراغ دیگری رفته یا آن‌ها را در برابر یکدیگر قرار دهید. مجموعه‌ای از قوانین در این زمینه وجود دارد. این در تمامی زمینه‌ها خود را نشان می‌دهد: در درک امور، در ایده‌ها و همچنین در زبان که چه‌بسا ارزشمندترین بستر در این زمینه باشد. زبان یکی از چیزهایی است که به بهترین وجه در برابر این چیدمان هدف‌گرا مقاومت می‌کند. باید به بهره‌گیری تحریفی از زبان بازگردیم. اگر ایده‌ای وجود دارد، باید آن را در زبان تحریف کرد تا به‌مثابه یک ایده ناپدید شود. بنابراین در اینجا نوعی همدستی میان آنامورفسیس، تحریف و گزین‌گویی وجود دارد.» (ص 47)

بودریار همچنین در این کتاب به سراغ مفهوم «مقاومت» رفته و آن را چارچوب مبارزه با نظم نمادین بررسی می‌کند. وی می‌نویسد که اعتماد چندانی به مفهوم مقاومت نداشته، چراکه «‌این ایده متعلق است به دنیای افکار انتقادی، عصیانگر و براندازگرانه و تمامی این‌ها کمابیش از مُد افتاده‌اند.» (ص105) به عقیده بودریار، آنچه مهم بوده حفظ نوعی تکینگی است که با حفظ ماهیت ویروسی خود و بهره‌گیری از منطق خود سیستم با آن مبارزه کند. در این راستا، وی از چهار مدل حمله و مقابله نام می‌برد: مدل گرگ‌ها، موش‌ها، سوسک‌ها و ویروس‌ها. وی تبیین می‌کند که باید تمایزی روشن قائل شد میان واکنش، یعنی تجهیز خود علیه سیستم و تلاش برای بی‌ثبات کردنش و برون‌ریزی.

بودریار همچنین در این کتاب به سراع مفاهیمی می‌رود که مدت‌هاست فلسفه‌اش درگیر آن بوده؛ شر، خیر و آزادی سوژه. وی در فصل نهم می‌نویسد که تقسیم خیر و شر به‌صورت همزمان و در یک حرکت واحد به خیر و شر یکپارچه می‌انجامد و تمایزی قایل می‌شود میان خوشبختی و رستگاری و همچنین شر و شوربختی.

کتاب «قطعات با ترجمه کامران برادران وارد بازار شده است، مترجمی که پیشتر نیز کتاب «روح تروریسم» ژان بودریار را ترجمه منتشر کرده بود و تجربه ترجمه آثار نویسندگانی چون اسلاوی ژیژک، آنتونیو گرامشی و پل ویریلیو را در کارنامه خود دارد.

کتاب «قطعات» ژان بودریار را به نشر سیب سرخ در 161 صفحه و با قیمت 65 هزار تومان منتشر کرده است.

منبع: ایبنا