علم و کتب مقدس یهودی؛ چگونه کتاب ایوب، ما را برای رویارویی با بلایای طبیعی آماده می‌کند؟

علم و کتب مقدس یهودی: چگونه کتاب ایوب، ما را برای رویارویی با بلایای طبیعی آماده می‌کند؟[1]

مترجم و گزارش دهنده: فاطمه تشکری

پروفسور جان والتون[2]، محقق عهد عتیق و استاد کالج ویتون، این موضوع را در دوره علم و دین سال ۱۴۰۲ در دانشگاه کمبریج انگلستان ارائه کرد. او در زمینه‌های باستانی خاور نزدیک عهد عتیق، به ویژه پیدایش و شرح خلقت آن، و همچنین تفسیر ایوب تخصص دارد.

کتاب ایوب[3]، شاید نامی ناآشنا برای غیریهودیان خصوصاً مسلمانان، به نظر بیاید. کتاب ایوب، از مجموعه کتوبیم[4] در عهد عتیق و از نوشته‌های مقدس مسیحیان و یهودیان است. این کتاب مشتمل بر ۴۲ باب است، موضوع اصلی آن رنج است و به داستان‌های مشقت و سختی‌های حضرت ایوب پیامبر می‌پردازد.

پروفسور جان والتون، برای رسیدن به چگونگی نحوه رویارویی با بلایای طبیعی طبق کتاب ایوب، تعدادی عوامل مهم را مطرح می‌کند و به آن‌ها می‌پردازد که در ادامه شاهد آنها خواهیم بود.

کلیدها و نکاتی برای فهمیدن کتاب ایوب وجود دارد که دانستن آن‌ها الزامی است؛ از جمله اینکه کتاب ایوب، بیشتر درباره شخص خداوند است تا شخص ایوب. شاید بسیاری گمان کنند این کتاب بر محوریت شخصیت ایوب می‌چرخد اما این گمان اشتباه است، بلکه این کتاب بیشتر درباره خداوند و خردمندی او است. این کتاب محتوایی درباره دفاع از عدالت خداوند ندارد، بنابراین نباید انتظار داشت که درباره عدالت خداوند صحبت کند، بلکه همانطور که اشاره شد این کتاب درباره خردمندی پروردگار صحبت می‌کند. همچنین، این کتاب به این مساله نمی‌پردازد که علت و چرایی رنج کشیدن انسان‌ها چیست، بلکه به ما کمک می‌کند تا به این پی ببریم که در حالی که در رنج به سر می‌بریم چگونه به خداوند فکر و اعتماد کنیم.

عامل دومی که پروفسور والتون آن را برای دانش حضار مهم می‌دانسته و ارائه کرد، بحث طیف نظم در دوران باستان بود. بهتر است این‌طور گفت که برای فهم بهتر مردم دوران باستان و کتاب ایوب که متعلق به آن دوران است، دانستن اینکه بالاترین ارزش‌ها در آن دوران چه بوده است، لازم است. بالاترین ارزش در بین مردم دوران باستان، نظم بوده است؛ به این معنی که آن مردم، دنیا را در طیف و دسته بندی‌های نظم می‌دیدند، در حالی که ما انسان‌های معاصر، دنیا را در دسته بندی‌های دوگانه می‌بینیم، یعنی در قالب خیر و شر. حال طیف نظم به چه معنا است؟ طیف نظم، سیستمی سه بخشی است و برخلاف دوگانه‌گرایی، به ارزش‌گذاری امور نمی‌پردازد. اولین بخش طیف نظم، Non-order یا بی‌نظمی است، به عبارتی دیگر بیانگر عدم نظم است. بخش دوم طیف نظم، نظم یا Order است و بخش سوم نیز Disorder یا از هم گسیختگی نظم می‌باشد. بلایای طبیعی که ما در این مقاله با آنها سر و کار داریم، بخشی از Non-order در دنیای دارای نظم هستند.

عامل سومی که پروفسور والتون به آن پرداخت، اصل ساده مکافات[5] است. طبق این اصل، فرد نیکوکار به پاداش کار خود و فرد بدکار به جزای کار خود می‌رسد. این اصل بیان می‌کند که اگر انسانی در حال رنج کشیدن است، به این معنی است که از رحمت الهی محروم شده‌است، به همین ترتیب، ایوب پیامبر که با انواع رنج‌ها و سختی‌ها مواجه شده‌بود، در حال دیدن تاوان کارهای خودش بود.

اما یهوه[6] چه می‌گوید؟ یهوه، نام خدا در متون عبری است، خدایی که پیامبرانی از جمله عیسی او را می‌پرستیدند. سخنان یهوه نشان می‌دهد که او اصل مکافات را به دلیل ناکارآمدی رد می‌کند و معتقد است که خداوند جهان را با این اصل اداره نمی‌کند. همچنین یهوه از دو موجود طبیعی دارای آشفتگی نام می‌برد که آشنایی با آن‌ها برای فهم مباحث مربوط به بلایای طبیعی، در این مقاله الزامی است. دو موجودی که یهوه از آنها نام می‌برد، بهموث[7] و لوایثن[8] هستند. این دو موجود عظیم الجثه و عجیب، بخشی از Non-order هستند و با غریزه عمل می‌کنند نه با اخلاق، بنابراین حتی اگر خسارت به بار بیاورند، نمی‌توانند به عنوان شر از منظر اخلاقی ارزش‌گذاری شوند. بهموث، به عنوان محافظت‌کننده در طبیعت به شمار می‌رود و به قدری قوی است که در نوع خودش اول است، همان‌طور که ایوب در نوع خودش اول به حساب می‌آمد. اما لوایثن، پرخاشگر و خشن است و همتایی ندارد؛ این موجود با خداوند مقایسه می‌شود. به طور کلی، این دو موجود طبیعی دارای آشفتگی، بخشی از Non-order‌ هستند و می‌توان این مساله را به بلایای طبیعی نیز تعمیم داد به طوری که گفت آن‌ها نیز بخشی از Non-order هستند.

در این قسمت، به راهکارهایی که پروفسور والتون برای مدیریت بحران در هنگام بلایای طبیعی ارائه کرده است، می‌پردازیم.

• تغییر دیدگاه: باید دانست که بلایای طبیعی تنها بخشی از Non-order هستند و ما نباید آن‌ها را به عنوان عذاب و تنبیه از جانب خداوند بدانیم؛ بلکه باید نگاه رو به آینده‌ای داشته باشیم و به دنبال این باشیم تا بفهمیم که چگونه از خداوند به بهترین شکل قدردانی کنیم.
• جست و جو کردن آسایش[9]: آسایش موقعیتی است که نظم، حاصل شده‌است، یعنی موقعیتی که در آن ثبات و امنیت وجود دارد. پروردگار منبع و مرکز آسایش است، بنابراین باید در جست و جوی او بود.
• پذیرفتن آرامش: آرامش در اینجا به معنی آزادی و رهایی از احساسات ترس است. Rest چیزی فراتر از آرامش است، ولی اگر آرامش نباشد، Rest‌ هم حاصل نمی‌شود.
• در نظر گرفتن به هم‌پیوستگی: به هم‌پیوستگی متضاد پریشانی است ولی به این معنی نیست که ما جواب همه سؤالات را داریم؛ بنابراین، حتی در حالی که در جست و جوی پاسخ سؤالات و استراتژی‌های خردمندانه هستیم بایستی به خداوند اعتماد کنیم. این مبحث شبیه مفهوم توکل در معارف اسلامی است.

در پایان، خالی از لطف نیست که گفته شود پروردگار با خردمندی‌اش تصمیم گرفته‌است که دنیا و موجوداتش را بازتابی از هر سه بخش طیف نظم قرار دهد؛ بنابراین، اگرچه بلایای طبیعی بخشی از Non-order هستند اما به دلیل عوارض انسان بودن است که این بلایا برای ما تبدیل به فاجعه و بلا شده‌است، وگرنه این بلایا فی نفسه، شر و فاجعه برای خداوند و طبیعت به شمار نمی‌روند، بلکه باعث بازتاب نظم بیشتری در جهان می‌شوند. همچنین بلایای طبیعی، به عنوان ابزارهایی برای برقرای عدالت در جهان نیستند و نباید آن‌ها را عذاب و کیفر در نظر گرفت.

ارجاعات:

[1] Science and Jewish Scriptures: How the Book of Job Prepares Us to Face Natural Disasters

[2] John H. Walton

[3] The Book of Job

[4] Ketuvim

[5] Retribution Principle

[6] Yahweh

[7]Behemoth

[8] Leviathan

[9] Rest