فضیلت‌گرایی رباتیک

مهدی فردوسی مشهدی

مقدمه

این یادداشت، پویانمایی «ربات وحشی» را از منظرهای جامعه‌شناسی، انسان‌شناسی و اخلاق‌شناسی تحلیل کرده و از منظر ادبی، نکاتی را بر این تحلیل‌ها افزوده و به پرسش‌های زیر پاسخ گفته است:

آیا شخصیت روباه رمان شازده کوچولو با شخصیت روباه رمان ربات وحشی متفاوت است؟

رزوم 7134 نماد کیست؟

آیا هوش مصنوعی مجسّد و مجسّم را با لوح سفید حی بن‌یقظان و جان لاک می‌توان یک‌سان پنداشت؟

آیا رزوم شماره 7134 معصومیت نخستینش را بر اثر تجربه از دست داد و به رذیلت دروغ‌گویی دچار شد؟

آیا «ربات وحشی 2» ساخته خواهد شد؟

آیا منش و روش رزوم را با منش و روش جد اعلای او؛ یعنی پینوکیو می‌توان مقایسه کرد؟

 

الف) پیشینه

این فیلم بر پایه داستانی با همین عنوان (ربات وحشی) به همت استودیوی فیلم‌سازی دریم‌ورکس انیمیشن[1] به کارگردانی کریستوفر مایکل سندرز[2] فیلم‌ساز و صداپیشه امریکایی است فراهم آمده است؛ یعنی کارگردان فیلم‌های «غارنشینان[3]» و «چگونه اژدهای خود را تربیت کنیم[4]» که کودکان فارسی‌زبان ایرانی آن را با عنوان «اژدهاسواران» می‌شناسند.

کتاب «ربات وحشی[5]»؛ یعنی داستانی که فیلم از آن اقتباس شده است؛ یکی از سه‌گانه‌ای از رمان‌های علمی تخیلی برای کودکان و نوجوانان نوشته پیتر براون[6]  نویسنده و تصویرگر امریکایی به شمار می‌رود:

1. ربات وحشی (۲۰۱۶)؛

2. ربات وحشی فرار می‌کند[7] (۲۰۱۸)؛

3. ربات وحشی محافظت می‌کند[8] (۲۰۲۳).

 

ب) ساختار

فیلم تغییراتی ریز و درشتی را در روایت کتاب ایجاد کرده است؛ چنان‌که شخصیت فینک (روباه) در کتاب، اصلی نیست، اما در فیلم نقش مکمل برجسته‌ای دارد یا مواجهه گله غازها با رز (ربات) در کتاب، دوستانه‌تر از مواجهه‌شان با او در فیلم است. کتاب براون، سه ربات رزمی را به جزیره می‌آورد تا رز را به سازندگانش برگردانند و پس از نبرد ربات‌ها با رز، فقط یک سر و نیم‌تنه او از او کنار دیگر حیوانات جزیره می‌ماند و تصمیم می‌گیرد نزد سازندگانش برگردد تا تعمیر شود و از بازگشت آنها جلوگیری کند. او پرواز می‌کند و هم‌زمان به برنامه‌ریزی برای چگونگی فرار و بازگشت به جزیره می‌پردازد. بنابراین، زمینه برای نوشته کتاب دوم؛ یعنی «ربات وحشی فرار می‌کند»، فراهم می‌شود.

باری، فیلم سندرز چند تغییر در نسخه سینمایی کتاب پدید آورد؛ چنان‌که به جای سه ربات رُزمی، رباتی به نام «ونترا» برای بازیابی روز به جزیره می‌آید و سرانجام ارتشی را از ربات‌ها برای بازیابی رز فرامی‌خواند که این خود به نبرد بزرگی میان ربات‌ها با حیوانات وحشی و آتش‌سوزی فراگیری می‌انجامد و هنگامی که رز را به سفینه می‌کشند تا او را ببرند، گله غازها جلوی ونترا را می‌گیرند و رز را به جزیره برمی‌گردانند.

البته نسخه سینمایی پس از تصویرگری این کشمکش، پایان داستان را همچون پایان کتاب، رقم می‌زند؛ یعنی رز نزد سازندگانش برمی‌گردد تا جلوی آمدن ربات‌های بیش‌تری را بگیرد. او بدون هیچ اندام گم‌شده‌ای، داوطلبانه آن‌جا را ترک می‌کند و با دیگر ربات در گل‌خانه‌ای کار می‌کند و ظاهرش بر این دلالت می‌کند که تنظیمات کارخانه‌ای او، بازنشانی شده است، اما رز در باطن، برنامه‌ریزی می‌کند تا به جزیره بازگردد و راهی برای بازگشت بیابد.

باری، بنیادی‌ترین تفاوت فیلم با کتاب (کتاب اول) این است که رز در کتاب به انگیزه «بقا» و زنده ماندن تلاش می‌کند و در فیلم برای «خدمت» و کمک کردن.

ج) محتوا

فیلم «ربات وحشی» داستان رباتی را به نام رز (Roz) روایت می‌کند که در ساحل جزیره‌ای دورافتاده گرفتار شده است و یاد می‌گیرد میان حیوانات زندگی کند و سرانجام به عضوی از جامعه آنان بدل می‌شود. سفر رز، ترکیبی از کنج‌کاوی اجتناب‌ناپذیر از جهانی طبیعی ـ مصنوعی است؛ یعنی جهانی که طبیعت و صنعت را یک‌جا، در بردارد.

به گفته شماری از منتقدان بدبین، این فیلم خط سیر جامعه کنونی انسان را بازمی‌تابد؛ جامعه‌ای که برجسته‌ترین ویژگی‌اش، فراگیری فن‌آوری در آن پس از حذف شیوه‌ها و شگردهای سنتی زندگی است. داستان، ماهرانه به مخاطب کودک و نوجوان نشان می‌دهد که ربات‌های انسان‌وار می‌توانند در اکوسیستم طبیعی ادغام شوند و به شکل‌های متنوع زندگی ارگانیک «تعلق» داشته باشند؛ چنان‌که رز در سفر خود به عضو «مقبول» نزد محیط طبیعی جزیره و حتی به «قهرمان» آن محیط بدل گشت.

سفر این قهرمان رباتیک در این فیلم، نوعی شرطی‌سازی ناخودآگاه است تا مخاطب کودک و نوجوان او را دوست و ناجی بشمرَد و این اندیشه را به ذهن این مخاطبان القا می‌کند که موجودات مصنوعی دوست‌داشتنی‌اند و باید به آنها خوش‌آمد گفت و در دست‌آوردهای فن‌آورانه، غوطه‌ور شد. به تعبیر دیگر، این اثر ایدئولوژی صاحبان صنایع و فن‌آوری‌های نوپدید را تأیید و تطهیر می‌کند. خشونت دنیای طبیعی برای بقای بهترین‌ها، بنیاد فرهنگ جزیره‌ای است که رز خود را در آن می‌بیند. بنابراین، شرطی کردن کودکان در این‌باره که انتظار خشونت نداشته باشند، به معنای تجهیز نکردن آنها برای دنیای واقعی است[9].

 

باری، من به این اندازه بدبین نیستم، بلکه بر کنار از انگیزه‌های القاگرانه و ذهن‌خوانی سازندگان و کمپانی‌هایی که آبی به آسیاب منافع و مواضع کشورهای صنعتی و ایدئولوژی حاکمان و صاحبان تکنولوژی می‌ریزند، معتقدم این بدبینی از نادیده گرفتن تفاوت مضمون بنیادین کتاب با مضمون بنیادین فیلم، سرچشمه می‌گیرد. چنان‌که گفته شد: رُز در کتاب به انگیزه «بقا» و زنده ماندن تلاش می‌کند و در فیلم به انگیزه «خدمت» گزاردن و کمک کردن.

این فیلم چند کلیدواژه دارد که از طریق آنها، می‌توان به رمزگشایی و تحلیل و تفسیر آن پرداخت: طبیعت؛ صنعت؛ زبان؛ رقابت؛ منفعت؛ غریزه؛ تجربه؛ هویت؛ محبت؛ اخلاق؛ قرارداد.

1. رزوم شماره 7134[10] به جزیره‌ای می‌افتد که پوششی جنگلی دارد و جانوران متنوعی در آن زندگی می‌کنند (طبیعت)؛

2. رزوم شماره 7134 محصول فن‌آوری‌های الکترونیکی و مکانیکی و هوش کامپیوتری است (صنعت)؛

3. رزوم شماره 7134 در آغاز ورودش از ارتباط با ساکنان جزیره برخوردار نیست تا این‌که در گوشه‌ای می‌نشیند و نظام نشانه‌ای ـ ارتباطی آنان را کشف می‌کند (زبان)؛

4. جانوران در آغاز آشنایی با رزوم شماره 7134، او را دشمنی (هیولایی) می‌شمرند که به قصد شکار آنان یا ربودن خوراکی‌هایشان به جزیره آمده است (رقابت)؛

5. جانوران پس از گفت‌وگو با رزوم شماره 7134، درمی‌یابند که او با خودشان متفاوت است و به اصطلاح منافعش با منافع آنان مشترک نیست (منفعت)؛

6. رزوم شماره 7134 از معرفت‌ها و مهارت‌های مادری کردن برای جوجه غاز، برخوردار نیست (غریزه)؛

7. رزوم شماره 7134 بر پایه قابلیت‌های هوش‌ مصنوعی، کدهای خودش را بازنویسی و خودش را با محیط سازگار می‌کند (تجربه)؛

8. نقش مادری رزوم شماره 7134 برای جوجه غاز پس از موفقیتش در آموزش غذا خوردن، شنا کردن و پرواز کردن به او، تثبیت می‌شود و جانوران جزیره او را به عضویت می‌پذیرند (هویت)؛

9. عضویت رزوم شماره 7134 در گروه جانوران جزیره به‌ویژه در تقابل با ربات‌های مهاجم، به پیدایی رابطه‌ای عاطفی میان آنان و رزوم می‌انجامد (محبت)؛

10 رزوم 7134 به‌رغم روباه که بر پایه غریزه فقط در پی بقای خودش است، دیگر جانوران را از آسیب زمستان سخت نجات می‌دهد و به کلبه گرم خودش می‌برد (اخلاق)؛

11. جانوران بر پایه غریزه خود می‌خواهند یک‌دیگر را بخورند، اما بر پایه توافق تا رسیدن بهار از نزاع دست می‌کشند (قرارداد).

 

این کلیدواژگان را در سه حوزه معرفتی «جامعه‌شناسی»، «انسان‌شناسی» و «اخلاق‌شناسی» می‌توان گنجاند. بنابراین، تحلیلم را در قالب همین صورت‌بندی در سه فصل به خواننده گرامی پیشکش می‌کنم؛ سپس از منظر «ادبی»، یکی دو نکته را درباره فیلم خواهم آورد:

 

1. منظر جامعه‌شناختی

1-1. نقطه صفر

مضمون افتادن انسان به دامن طبیعت، دور از مدنیّت و سرشار از وحشت در ادبیات داستانی، تداعی‌گر نظریه «لوح سفید[11]» جان لاک است که آن را در قالب استعاره‌ای هستی‌شناختی (انسان‌شناختی) درباره ماهیت کودک به کار می‌بردند و می‌برند. بر پایه این استعاره، کودک تخته یا کاغذی سفید است که والد یا مربی باید چیزهایی در او ترسیم کند. آبشخور این استعاره را در روایات اسلامی می‌توان یافت. برای نمونه، در نهج البلاغه آمده است: «إنّما قَلْبُ الحَدَثِ کالأرضِ الخالِیهِ ما اُلقِیَ فیها مِنْ شیءٍ قَبِلَتْهُ ، فبادَرْتُکَ بالأدبِ قبلَ أن یَقْسُوَ قلبُکَ و یَشتغِلَ لُبّکَ^[12]».

 

به گفته گل اِی راسل^[13] هنگامی که جان لاک^[14] فیلسوف تجربه‌گرای انگلیسی سده هفدهم و پدر لیبرالیسم کلاسیک اولین پیش‌نویس رساله خود را با عنوان «جستاری در فهم بشر^[15]» (1671 م) آماده می‌کرد، متنی دو زبانه (عربی و لاتین) با عنوان فیلسوفان خودآموخته^[16] در آکسفورد منتشر شد که در بخشی از آن ذهن کودکی فرضی در انزوای کامل از جامعه ترسیم می‌شد. چنین کودکی با تجربه و استدلال حسی، بدون هیچ ایده ذاتی، علوم طبیعی و خدا و اخلاق را کشف می‌کند. جان لاک ملهَم از این نوشته، اثر خودش را سامان داد. این نوشته همان رساله «حی بن‌یقظان» بود که در قرن دوازدهم میلادی نوشته شد و ادوارد پوکوک آن را به لاتین ترجمه کرد.

 

تأثیرپذیری ابن طفیل از روایت یاد شده یا روایاتی نظیر آن در سنت اسلامی، بسیار محتمل است. او در این رساله نظریه لوح سفید را در قالب آزمایش فکری در داستانی با عنوان حی بن‌یقظان مطرح می‌کند و می‌گوید: ذهن کودک وحشی (کودکی که دور از اجتماع در حیات وحش و در جزیره‌ای دورافتاده رشد می‌کند)، تنها از طریق تجربه، شکل می‌گیرد:

ابن طفیل این رساله را پس از رساله‌ای از ابن‌سینا با همین عنوان نوشته و پس از ابن طفیل، سهروردی و ابن نفیس در سنت اسلامی، چنین رساله‌ای نوشته‌اند تا این‌که گراسیان بر پایه همین مضمون، داستان ال کریتیکون^[17] را نوشت و دانیل دِفو^[18] نویسنده انگلیسی سده هفدهم و هجدهم میلادی، داستان رابینسون کروزوئه (رابینسون کروسو^[19]) را خلق کرد و آنتوان دو سَنت اگزوپری[20]

نویسنده سده نوزدهم میلادی، شازده کوچولو[21] را پدید آورد.

این داستان‌ها، همه نقطه صفر زندگی اجتماعی را تخیل کرده‌اند. داستان ربات وحشی به‌ویژه با خلق شخصیت فینک روباه شوخ و شنگ قصه و هم‌راهی‌اش با شخصیت اصلی، تداعی‌گر روباه هم‌راه شازده کوچولو در آن کره نامسکون است.

 

2-1. اهلی شدن

آیا شخصیت روباه رمان شازده کوچولو با شخصیت روباه رمان ربات وحشی متفاوت است؟ اهلیت؛ یعنی خویشتن‌داری در برابر قانون طبیعت و کنش‌گری فعال در برابر واکنش‌پذیری غریزه. حی بن‌یقظان یا رابینسون کروزوئه، در «وضع طبیعی[22]» تخیل شده‌اند؛ یعنی وضعی وحشی در برابر وضعی مدنی یا وحشت و توحش در برابر مدنیت و تمدن و به تعبیر دیگر، جامعه‌ای وحشی در برابر جامعه مدنی که دارای نهادهای خانواده، آموزش، ارتباطات، رسانه، دین و اقتصاد، اخلاق، قانون، حکومت، است.

توماس هابز (۱۵۸۸-۱۶۷۹ م)، جان لاک (۱۶۳۲-۱۷۰۴ م) و ژان ژاک روسو (۱۷۱۲-۱۷۷۸ م) که از فیلسوف‌های سیاسی کلاسیک به شمار می‌روند و تأملات آنان در فلسفه سیاست از خاستگاه‌ها و دست‌مایه‌های اصلی نظریه‌های علم الاجتماع مدرن است، به‌رغم تفاوت نسخه‌هایشان با یک‌دیگر، بر این نکته تأکید کرده‌اند که وضع طبیعی برای انسان، طبیعی است، اما عقلانی نیست. جامعه انسانی، عقلانی است، اما طبیعی نیست. انسان می‌تواند تضاد میان عقلانیت و طبیعت را از میان ببرد؛ زیرا انسان موجودی فرهنگی و تربیت‌پذیر است. البته طبیعت وحشی، انسان را همواره به سوی وضع طبیعی می‌کشاند و این وضع، تهدیدی مستمر است که باید در برابرش ایستاد. راه ایستادن در برابر وضع عداوت مستمر و خصومت بر سر منفعت، «قرارداد اجتماعی» است. قرارداد و توافق درباره خویشتن‌داری از غریزه تصرف و تعدی و خصومت‌ورزی و منفعت‌طلبی، به معنای اهلی شدن موجود وحشی و پوشاندن جامه مدنیت بر اندام عریان وحشیت است.

بنابراین، روباه شازده کوچولو اهلی می‌شود و روباه ربات وحشی، هم اهلی می‌کند هم اهلی می‌شود؛ زیرا رزوم 7134 را در برابر کدهای تخلف‌ناپذیر کارخانه می‌شوراند و البته خودش در کلبه گرم رزوم، به قرارداد درباره آتش‌بس تن می‌دهد و حتی درباره خویشتن‌داری از خوردن زنجیره غذایی، سخن‌رانی می‌کند.

3-1. معصومیت مجرَب

رزوم 7134 نماد کیست؟ او رونوشتی از انسان و به تعبیر دقیق‌تر، رونوشتی از کودک انسانی است که معصومیت و سادگی نخستین او بر پایه تجربه جهان استوار بر پایه تضاد منافع، از دست می‌رود و البته انتظار می‌رود چنان‌که هوسرل[23] فیلسوف پدیدارشناس آلمانی ـ اتریشی درباره فرآیند فهم بشری می‌گفت، پس از تجربه، به معصومیت و سادگی فرجامین یا ثانویه دست یابد.

نخستین انسان (آدم) در اساطیر ادیان سامی، از معصومیتی عدنی برخوردار بود و به همین سبب دروغ ابلیس را باور کرد؛ زیرا دروغ‌گویی و مقلوب کردن واقع را تجربه نکرده بود، اما بر اثر دروغ ابلیس و پرداخت هزینه هبوط، مجرَب شد و اکنون در زمین می‌بایست معصومیت نخستین خود را نگاه‌بانی کند و بدآموزی ابلیس را به کار نزند.

رزوم شماره 7134 در آن نقطه صفر عدنی، در آغاز، دروغ روباه (دنیای غازها را می‌شناسم) را برنتابید، اما سرانجام خودش دروغ گفت (شارژر باطری‌ام را جا گذاشته‌ام).

 

2. منظر انسان‌شناختی

آیا هوش مصنوعی مجسّد و مجسّم را با لوح سفید حی بن‌یقظان و جان لاک می‌توان یک‌سان پنداشت؟  هرگز چنین نیست. رزوم 7134 لوح سفید نبود، بلکه انواع شیوه‌نامه‌ها در او تعبیه و برنامه‌نویسی شده بود، اما این قواعد برای تعامل مثبت با جهانی مرکّب از دانش و گرایش و خواهش، خودبسا (کافی) نبود. جزیره متروک فیلم، استعاره‌ای درباره جهان ذهنی انسان مرکب از گوشت و پوست و خون و ویژگی‌های معرفتی و عاطفی و ارادی است. بنابراین، قواعد و وظایف هوش‌مندانه در این جهان سرشار از امکان و انتخاب و اختیار متأثر از انواع معارف و عواطف، کافی نیستند، بلکه دستورهایی کمینه (حداقلی) برای بیشینه (حداکثری) کردن مبادی اختیار و انتخابَند.

آن روایت یادشده را از نهج البلاغه که نونهال و نورُسته را به زمین تهی تشبیه می‌کند، با توجه به این آیات باید تفسیر کرد: «وَ نَفسٍ وَ مَا سَوَّاهَا فَأَلهَمَهَا فُجُورَهَا وَ تَقوَاهَا[24]»؛ هنگامی که جان یا روان یا ذهن آدمی را سامان داده‌اند، بدی‌ها و خوبی‌ها را در سطح الهام در آن تعبیه کرده‌اند تا او این قواعد حداقلی را بپرورَد و بر رشد آنها بیافزاید نه این‌که آنها را نادیده بگیرد و به آنها بی‌اعتنا بماند[25].

آن روایت مذکوره و آن نظریه منقوله از جان لاک، فقط بر تأثیرگذاری محیط در تبدیل معصومیت به تجربت، تأکید می‌کنند و منکر آن کمینه‌ها نیستند، بلکه در تقابل نظریه «شرور بودن ذاتی» انسان یا آلودگی ذاتی او به «گناه نخستین»، مطرح شده‌اند. به گفته جان لاک، هر کودکی با ویژگی‌های ذهنی و خلقی متفاوتی به دنیا می‌آید، اما یادگیری و تأثیر والد و مربی در این ویژگی‌ها، انکارناپذیر است. «پرورش[26]» یا نیروهای خارجی، نیروی محرک رشد و کمال کودکان است.

تجربه‌های نخستین آدمی در زندگی بعدی او اثر می‌گذارند. کودکان، گناه‌کار زاییده نمی‌شوند، بلکه همچون «لوح سفیدی»‌اند که داستان تجربه‌های زندگی خود را در آن می‌نویسند. هر کودک از طریق تعامل با محیط خویش، از منش و توانایی‌هایی برخوردار می‌شود. کودکی، دوران تکوین یا شکل‌گیری شخصیت انسان است و والد و مربی با تشویق و تحریک کنج‌کاوی کودکان و پاسخ دان به پرسش‌های آنان، موجب می‌شوند فردی عاقل، دقیق و… پدید آید.

شاید پینوکیو (1883 م) را در شاه‌کار کارلو کلودی[27] (کارلو کلودی) بتوان مصنوع و مخلوقی سفید برشمرد که یک‌سره از محیط متأثر بود، اما بی‌شک، ربات‌های داستان‌های امروزین را با پینوکیو نمی‌توان مقایسه کرد. البته همه این شخصیت‌ها، در قوس‌های داستانی گوناگونی از نقطه‌ای به نقطه‌ای سیر می‌کنند و ماهیت اختیار جبری انسان را بازمی‌تابند و بازمی‌نمایند.

 

3. منظر اخلاق‌شناختی

آیا رزوم شماره 7134 معصومیت نخستینش را بر اثر تجربه از دست داد و به رذیلت دروغ‌گویی دچار شد؟ او در آغاز درباره اجرای کدهای پیش‌نوشته‌اش دغدغه‌مند بود؛ یعنی اجرای وظایفی که کارخانه بر عهده‌اش گذاشته بود، اما در مواجهه با اثربخش نبودن برخی از قواعد پیشینی، به فوائد کارها توجه می‌کرد و معطوف به نتایج کنش‌هایش، رفتار می‌کرد؛ سپس آرام آرام تنها به انگیزه‌های کارها توجه می‌کرد.

شواهد سیر و سفر این قهرمان پویا را از آغاز تا فرجام داستان می‌توانید دید. این سفر از نقطه «وظیفه‌گرایی اخلاقی» آغاز می‌شود که بر پایه دستور العمل‌ها و کدهای معین وظایف استوار است تا به نقطه «نتیجه‌گرایی اخلاقی» می‌رسد که خدمت یا کمک به دیگری مبنای تصمیم‌گیری است و سرانجام در نقطه «فضیلت‌گرایی اخلاقی» بار می‌اندازد؛ چنان‌که به نیت خیرخواهی و دیگرخواهی دروغ می‌گوید و البته شرمگین نیست؛ زیرا انگیزه‌اش خیر است.

به یاد بیاورید که او دروغ‌گویی روباه را حتی در قالب داستان‌گویی، برنمی‌تابید؛ زیرا داستان قلب واقع است و این با کدهای اخلاقی رزوم شماره 7134 سازگار نبود؛ سپس به اثربخشی‌اش رضایت داد و سرانجام خودش با حُسن نیت، دروغ گفت.

 

4. منظر ادبی

1-4. آزموده‌سازی (بهره‌گیری از شخصیت تجربه‌گر)

سقراط در جلسه محاکمه‌اش گفته است: «زندگی ناآزموده ارزش زیستن ندارد[28]»؛ یعنی زندگی بدون سنجش حقیقت دانسته‌ها و معقولیت خواسته‌ها. انسان بر پایه این سنجش‌گری در زندگی‌اش، تجربه می‌اندوزد و چنانچه قصه زندگی او را روایت کنند، حرکت او از معصومیت نخستین تا تجربت فرجامین، باورکردنی خواهد بود؛ زیرا زندگی در متن واقعیت، بر پایه تجربه‌گری استوار است. شخصیت یا شخصیت‌ها در درازنای متن داستان هم باید به دگرگونی (پیش‌رفت یا پس‌رفت) دچار شوند تا بتوان باورشان کرد؛ یعنی چنان‌که انسان در جهان بیرون داستان سعی و خطا و تجربه می‌کند و معرفت می‌اندوزد و مهارت می‌ورزَد، شخصیت باورپذیر داستان هم از خطاهایش درس می‌گیرد و آنها را تصحیح می‌کند و در زمینه تصمیم‌گیری معقول، رشد می‌کند.

رزوم شماره 7134 شخصیتی «پویا» است نه «ایستا»؛ زیرا از نقطه‌ای به نقطه دیگر حرکت می‌کند و این راز باورپذیری او و تأثیرگذاری داستان اوست.

 

2-4. تفسیرپذیری

راه دادن به تفسیرهای متنوع، عنصر جذابیت اثر هنری را تأمین می‌کند و این فیلم با نشانه‌گذاری‌ها و نمادپردازی‌های هوش‌مندانه، زمینه را برای تفسیرپذیری خود فراهم آورده است. «روباه»، «جزیره»، «بیگانه»، «سرپرستی» (جوجه اردک زشت) و ده‌ها نشانه و نماد دیگر در این اثر، بر پوشیدگی آن می‌افزاید و زمینه را برای کشف حجاب از آن، هموار می‌کند.

 

3-4. پایان باز

آیا «ربات وحشی 2» ساخته خواهد شد؟ با توجه به پایان داستان، به نظر می‌رسد کارگردان شماره بعدی این اثر را هم بسازد. گفت‌وگوی او در این‌باره، شواهدی از چنین تصمیمی در بردارد[29].

 

پانوشت‌ها

[1]. DreamWorks Animation.

[2]. Christopher Michael Sanders (1962-).

[3]. The Croods (2013).

[4]. How To Train Your Dragon (2010).

[5]. Brown, Peter (2016), Title: The Wild Robot, Little, Brown Books for Young Readers, 288 pages.

[6]. Peter Brown. https://www.peterbrownstudio.com/books/the-wild-robot/

[7]. The Wild Robot Escapes.

[8]. The Wild Robot Protects.

[9]. برای نمونه، ماریام برین (Mariam Brian) بر توهم‌زدایی از کودک و نوجوان درباره دوستی ماشین با طبیعت به‌ویژه انسان، تأکید کرده است:

https://medium.com/@mariambrian/the-wild-robot-priming-a-generation-for-a-technological-future-bbd4312b5038

[10]. ROZZUM Unit 7134.

[11]. tabula rasa / blank slate.

[12]. محمد بن حسین بن موسی، نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، نامه 31.

[13]. Gül A. Russell, “The Impact Of The Philosophus Autodidactus: Pocockes, John Locke, And The Society Of Friends”,  in The ‘Arabick’ Interest of the Natural Philosophers in Seventeenth-Century England, P 224–265.

[14]. John Locke (1632-1704).

[15]. Essay on Human Understandings (1689).

[16]. Philosophus autodidactus / self-taught philosopher.

[17]. El Criticón (1651-1657).

[18]. Daniel Defoe (1660-1731).

[19]. Robinson Crusoe (1719).

[20]. Antoine de Saint-Exupéry (1900-1944).

[21]. Le Petit Prince (The Little Prince).

[22]. State of nature.

[23]. Edmund Husserl (1859-1938).

[24]. شمس، 7 و 8.

[25]. «الزکاه نمو النبات نموا صالحا ذا برکه و التزکیه إنماؤه کذلک» (محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 20، ص 298).

[26]. Nurture.

[27]. Carlo Lorenzini (1826-1890).

[28]. افلاطون، دوره کامل آثار افلاطون، «آپولوژی» (دفاعیه)، ترجمه محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، ج ۱، ص ۳۹-۴۰.

[29]. https://www.nbcuniversal.com/article/wild-robot-jeff-hermann-storytelling-animation-innovation

نیز بنگرید:

فضیلت‌گرایی رباتیک؛ نقد و تحلیل پویانمایی ربات وحشی