چرا هیچ کس از حوزه علمیه راضی نیست؟

حوزۀ علمیه این روزها در تکاپوی جذب جوانان برای طلبگی است. طلبه شدن دیگر به راحتی گذشته نیست. باید در آزمون سراسری شرکت کرد. مدرک حداقلی داشت. سن مناسب و مصاحبه و از این قبیل شرایط. حوزه صاحب مدیریت متمرکز شده است و هر سال ۱۸ هزار نفر از جوانان را به حجره‌ها می‌فرستد. حوزه علمیه قم برای جذب و نگهداری این همه طلبه، بودجه و امکانات می‌خواهد. به برنامه‌ریزی و اهداف کوتاه مدت و بلند مدت نیاز دارد.(1)

بررسی وضعیت حوزه و خروجی آن دشواری‌های خود را داد. بررسی حوزه مثل دانشگاه نیست. در دانشگاه می‌توان معیارهای پژوهشی را بررسید، یا رشد اقتصادی دارایی های دانشگاه یا سرانۀ هزینه شده برای هر دانشجو و دیگر معیارهایی که کم و بیش می‌توان با آن دانشگاه را به محک تجربه کشاند و رشد و توسعه را مانیتور کرد. این معیارها اما در حوزه چندان کارگر نمی‌افتد.

آنچه از سخن کارشناسان و بزرگان حوزه برمی‌آید این است که حوزه از پژوهش‌محوری خود در گذشته به نوعی به آموزش‌محوری در این سالها رسیده است، به همین کلیت.

حوزه، باغی کم‌ثمر؟
حجت‌الاسلام والمسلمین نائینی از اساتید به‌نام حوزه علمیه قم، معتقد است این باغ بزرگ، میوۀ چندانی نداشته است. وی که به حوزه سنتی قائل است، می‌گوید «حوزه‌های قدیم که بنده هم به تتمه‌المنتهایش رسیدم، بانشاط بود و طلبه‌های خوبی هم تربیت می‌کرد.» استاد نائینی معتقد است اگر برای طلبه نتایج کوتاه‌مدت و میان‌مدت تعریف نشود، سختی‌های معیشتی‌ای زندگی، او را از دور خارج می کند. «کمااینکه الآن می‌بینید؛ حوزۀ فعلی ما این‌طور است. اینکه ما آمار بدهیم امسال چقدر طلبه پذیرفتیم کارساز نیست. اثرگذاری این هفتاد-هشتادهزار چه قدر است؟» وی نیز از نبودن تحقیقاتی در زمینۀ نتایج حوزه می‌نالد: «ای کاش ما یک تحقیق میدانی می‌کردیم ببینیم این طلبه‌هایی که می‌پذیریم به کجا می‌رسند، چه می‌کنند. بنده معتقدم برداشت از این باغ پرمحصول، بسیار کمتر از آن است که می‌تواند باشد.»

حجت الاسلام نائینی در ادامه دربارۀ انگیزه نداشتن طلاب و بروکراسی حوزوی اظهار داشت: «طلبه در سن پانزده سالگی به حوزه می‌آید، چهار تا درس شرکت می‌کند، بیست ساله می‌شود و به سن ازدواج می‌رسد و معیشتش به سختی می‌افتد. احساس می‌کند به درد نمی‌خورد. حالا برای ارضاکردن این حس،‌ می‌گویند بیا برو فلان مؤسسه و دانشگاه، از آن طرف هم یک مرکز مدیریت گسترده درست کردید با هزار و چند صد نفر کارمند که مرتبا بر بار این بروکراسی افزوده می‌شود. من به برخی مسئولان عرض کردم که این دستگاه عریض و طویل برای چیست؟ ایشان پذیرفت و گفت باید اصلاح شود.»(2)
نهال فروشی/ جذب شدن طلاب به دستگاه‌های اجرایی
انتظار همه هم از حوزه بالاست. وظایف حکومتی و کادرسازی برای مناصب حکومتی، وظایف علمی- تحقیقی برای مواجهه و تسلط بر گفتمان علمی، تمدن‌سازی، تحول در علوم انسانی، وظایف تبلیغی و روحانیتی، و هزار خواب دیگر که برای حوزه دیده‌اند. حوزۀ نیمه هشیاری که دستپاچه است، یک سر دارد و هزار سودا.

چندی پیش آیت الله مقتدایی مدیر سابق حوزه علمیه قم گفته بود: هم اکنون ۵۰ دستگاه بزرگ اجرایی و سیاسی کشور متقاضی جذب طلبه از حوزه علمیه قم شده‌اند که به دلیل پذیرش ظرفیت کم با مشکل مواجه شده‌ایم.(3)

این در حالی است که آیت الله جوادی آملی از جذب طلاب حوزه به مراکز دیگر غمگین است: «نباید اجازه دهیم که استعدادهای ناب حوزه بدون اینکه پرورش یابند جذب دستگاه‌های دیگر شوند. وقتی وارد فیضیه می‌شوم و می‌بینم اطلاعیه‌های جذب بخش‌های مختلف را نصب کرده اند، قلبا ناراحت می‌شوم، چون این کار نهال فروشی است و ما نباید اجازه دهیم که طلبه‌ای که استعداد رهبر و مرجع شدن را داراست، به این سطح راضی شود.»

نجف اگر نجف شد به دلیل عرضه مدیریت سید مرتضی بود
آیت الله جوادی آملی معتقد است: «ما امروز در کنار سفره حوزه نجف نشسته‎ایم، زیرا همه ما اذعان داریم که اگر خروجی حوزه نجف را از ما بگیرند دستمان خالی می‎ماند؛ کفایه، رسایل، کتب اربعه و شرایع و شروح شرایع و… همگی از این جمله هستند و ما امروز از همانها استفاده می‌کنیم.

این استاد مبرز حوزه خاطرنشان کرد: سوال اینجاست که چرا بعد از گذشت صدها سال هنوز ما نتوانستیم کتابی پرمغزتر از این کتب بنویسیم.

ایشان گفت: حقیقت امر اینجاست که این بزرگان، معصوم و امامزاده نبودند، بلکه همه آنها مثل ما طلبه بودند، ولی خوب درس خواندند و از همه مهمتر این که اگر حوزه نجف، نجف شد به خاطر نوع و عرضه مدیریت سید مرتضی بود.

آیت الله جوادی آملی خاطرنشان کرد: باید به یاد داشته باشیم که شاگردپروری از رموز اصلی در موفقیت در این کار است؛ اگر مثل ایشان شاگردپروری کنیم، موفق خواهیم شد؛ حوزه را باید حوزویان نگاه دارند و اگر حوزه را رها کنند قطعا این روند به تضعیف حوزه منجر خواهد شد.(4)

طلبه تراز انقلاب اسلامی
با این همه، هنوز برخی فعالان سیاسی و حکومتی از طلاب سال‌های پس از انقلاب راضی نیستند و در جست‌وجوی طلابی همتراز با جمهوری اسلامی هستند. در برخی از مدرسه های قم، کارگروه طلاب تراز انقلاب اسلامی به راه افتاده است. برخی فعالان سیاسی از پایین بودن درجۀ بصیرت طلاب می‌نالند.

تراز جمهوری اسلامی از اصطلاحات جدیدی است که برای دانش آموز، دانشجو، کاندیدای ریاست جمهوری، و اکنون طلبۀ تراز انقلاب به کار می‌رود. آیا آنچه تا امروز جمهوری اسلامی از اینان ساخته و پرداخته است، هم تراز با جمهوری اسلامی و انقلاب نیستند؟

نشست‌های مختلفی دراین‌باره برپا شده است. «دفتر علمی فرهنگی عهد» وابسته به خانه طلاب جوان «همایش اردوی جهادی و تربیت طلبه عصر انقلاب» را در مدرسه علمیه معصومیه قم برگزار کرده است. سخنرانان این جلسه، آیت الله تحریری و علیرضا پناهیان بودند.

حجت الاسلام پناهیان در این همایش نخستین مقصرِ دوری مردم از عمل کردن به دین را حوزه‌های علمیه دانست و عنوان کرد: متأسفانه حوزه‌های علمیه، دین را در حد عقیده و صرف ایمان به جامعه معرفی می‌کنند.(5)

رحیم‌پور ازغدی نیز در نشستی که با این عنوان اجرا شد معتقد است که طلبه تراز انقلاب باید ۱۲ تا ۱۵ ساعت درس بخواند. «حوزه علمیه باید مباحثات طلبگی را به یک سنت عقل جمعی حوزوی نسبت به مسائل روز تبدیل کند». وی شاخصه دیگری برای هم تراز شدن طلبه با انقلاب اسلامی نمی‌شمارد.(6)

حجت الاسلام مهدی طائب یکی دیگر از افرادی است که به دنبال طلبۀ تراز انقلاب اسلامی است. وی فهم الزامات انقلاب و پایبندی عملی به آن را از ویژگی‌های طلبه تراز انقلاب اسلامی برمی‌شمرد و می‌گوید: طلبه تراز انقلاب اسلامی باید الزامات انقلاب را فهم کند و در جهت تقوا و حفظ خود از لغزش‌گاه‌ها بکوشد.(7)

حجت ‏الاسلام مجید رهنما معاون آموزش مدرسه علمیه آیت‏‌الله بهجت(ره) هدف از تأسیس این مدرسه را جذب نخبگان مراکز تربیتی روحانی‌محور و تربیت آنها به عنوان طلبه تراز انقلاب اسلامی می‌داند که دید و نگاه جهانی و بین‌المللی داشته باشند.

معاون آموزش مدرسه علمیه آیت‏‌الله بهجت(ره) با بیان این‏که فعالیت این مدرسه علمیه در عرصه علمی و آموزشی، تهذیب و اخلاق و نگاه و جریان‌سازی اجتماعی است، عنوان داشت: این فعالیت‏‌ها در یک دوره شش ساله انجام خواهد شد.

وی معتقد است باید علوم دینی را کارآمد کرد، لذا کارگروهی برای برنامه‌ریزی و چارچوب‌بندی این رویکرد تشکیل شده است که در حال عملیاتی کردن این رویکرد انقلابی محور است. وی افزود: «از دیگر برنامه‏‌های علمی این مدرسه نگاه به علوم روز، به‌روزرسانی فقه و اصول، نیم نگاهی به کارآمدسازی علوم دینی مانند ادبیات و منطق و برنامه تربیت قرآنی و ترجمه مفاهیم قرآنی است.»(8)

دقیقا معلوم نیست چرا هیچ کس از این حوزه و فعالیت و طلبه‌هایش راضی نیست. آیا حوزه از کاروان جهان، علم، اسلام و انقلاب اسلامی عقب مانده است؟ حوزه چگونه می‌تواند از مخمصۀ تنازع میان سنت و تجدد و افکار و تمدن نو بیرون بیاید؟

منابع
1. خبرگزاری حوزه
2. رسای اندیشه
3. سایت مشرق
4. شفقنا
5. سایت اطلاع رسانی بسیج سازندگی
6. خبرگزاری حوزه
۷. خبرگزاری رسا
8. خبرگزاری رسا