عوامل و انگیزه‌های جامعه‌شناختی ورود طلاب به حوزه علمیه

کنش و انگیزه‌ها
تصمیم برای طلبه شدن یک کنش یا عمل اجتماعی محسوب می‌شود. هر چند چنین کنشی از حیث شکل و صورت عمل رفتاری واحد تلقی می‌شود، اما می‌تواند باانگیزه‌های مختلفی توأم باشد. همان‌گونه که وبر می‌گوید: افراد غالباً در شرایط معینی تحت تأثیر انگیزه‌های متعارضی قرار دارند که همگی آنها برای ما قابل‌درک‌اند:

۱. کنش عقلانی معطوف به هدف؛
۲. کنش عقلانی معطوف به ارزش؛
۳. کنش عاطفی یا احساسی؛
۴. کنش سنتی؛

اقدام برای طلب شدن هم به منزله کنشی اجتماعی، با انگیزه‌های مختلفی صورت می‌گیرد. اگرچه حوزه علمیه در جایگاه سازمانی اجتماعی دینی اهداف مشخصی دارد و برای کنش گرانی که به آن روی می‌آورند انتظارات معین و یکسانی دارد، اما مراجعان به آن هر کدام با قصد و انگیزه‌های متفاوتی به آن روی می‌آورند.
حال این انگیزه‌ها کدام‌اند که باعث می‌شوند فردی جوان تصمیم به طلبه شدن بگیرد. بر اساس انجام دادن مراحل کدگذاری و دستیابی به مفاهیم و مقولات عمده، چهار انگیزه در غالب چهار مقوله عمده، به منزله انگیزه‌های غالب حوزوی شدن سوژه‌های تحقیق، کشف شد که در مجموع چهار انگیزه مختلف برای طلبه شدن عبارت است از انگیزه‌های علمی، معنوی، اجتماعی و ابزاری.

عوامل پیدایش انگیزه‌های افراد برای طلبه شدن
یافته‌های پژوهشی حاکی است عوامل درونی و بیرونی در پیدایش انگیزه‌های افراد برای طلبه شدن مؤثرند؛ عوامل درونی عبارت است از قرار گرفتن روحانیت در موضع گروه مرجع جوانان و بسترها و شبکه‌های معنوی. عوامل بیرونی نیز زندگی در شبکه روحانیت و تأثیر از افراد مذهبی تأثیرگذار است.

این مطالعه کیفی و اکتشافی راهی را برای دستیابی به شناختی عمیق‌تر در یک جامعه آماری وسیع‌تر با پیشنهاد یک مدل نظری و فرضیاتی فراهم می‌کند. پیگیری چنین شناختی از حوزه علمیه ما را در برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری کلان (طریقه و تقویت جذب و علاقه‌مندی و پاسخ‌گویی به انگیزه‌های ذهنی کنش‌گران) یاری می‌رساند. نتایج این نوع پژوهش‌ها، در تعاملات اجتماعی میان حوزه علمیه، به منزله یک نهاد مهم دینی، با جامعه امروزی تأثیرگذار است.

^{_{* کارشناس ارشد پژوهش‌گری علوم اجتماعی، دانشگاه تهران}}