حوزه علمیه قم در سال ۱۳۹۳؛ سال همراهی‌ها و گلایه‌ها
علی‌اشرف فتحی
در آخرین روزهای سال گذشته گفتیم که حوزه علمیه از پتانسیل و ظرفیت بالایی برای نقش‌آفرینی اجتماعی برخوردار است و هنوز هم به عنوان یکی از تأثیرگذارترین طبقات اجتماع مرجع در جامعه شناخته می‌شود. در این گزارش کوشیده‌ایم که به ابعاد دیگری از این نقش‌آفرینی بپردازیم.
از نخستین روزهای سال نو چند تن از مراجع تقلید قم در هم‌سویی با طرح دولت برای نظام‌مند کردن پرداخت یارانه‌ها، از مردم خواستند که اگر وضع مالی مناسبی دارند، از دریافت یارانه انصراف دهند. در این فراخوان، حضرات آیات صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، سبحانی تبریزی، نوری همدانی و علوی گرگانی مشارکت کردند. این تجربه البته چندان کامیابی نداشت و اکثریت مردم خواهان ادامه دریافت یارانه شدند. بهره‌گیری دولت از نفوذ و جایگاه مراجع و نتیجه ناموفق آن سبب شد که حتی برخی رسانه‌های اصولگرا نیز از این اقدام انتقاد کنند.
در واپسین روزهای سال ۹۳ نیز برخی رسانه‌های رسمی از مراجع درخواست کردند که همانند اواخر دوره قاجار از مردم بخواهند که به جای کالای خارجی، از محصولات داخلی استفاده کنند و فتوای تحریم کالاهای خارجی صادر شود. به نظر می‌رسد که با توجه به تجربه فراخوان انصراف از یارانه‌ها، ملاحظاتی در تکرار این‌گونه فراخوان‌ها در نظر گرفته شود.
به جز این هم‌سویی و همراهی اقتصادی مراجع با دولت روحانی، در اواخر سال ۹۳ نیز نخستین سفر استانی رییس‌جمهور با استقبال همه مراجع تقلید قم مواجه شد و حجه‌الاسلام صالحی‌منش؛ استاندار قم و تنها استاندار حوزوی کشور طی گفتگو با شبکه تلویزیونی استان قم (شبکه نور) این سفر را نقطه عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی اعلام کرد. اهمیت این سفر از این رو بود که پس از هشت سال تنش و تیرگی در روابط میان دولت با مراجع تقلید، استقبال خوبی از سفر یک رییس‌جمهور در قم صورت می‌گرفت. اگرچه این سفر علی‌رغم تبلیغات گسترده و بی‌سابقه درون‌شهری‌اش با استقبال مردمی چندانی مواجه نشد، ولی گویا آنچه که برای دولت اهمیت بیشتری داشت، قدرت‌نمایی از لحاظ روابط حسنه دولت یازدهم با بزرگان قم بود.
تعابیر برخی بزرگان قم در جریان این سفر، حاکی از جایگاه ویژه دولت روحانی نزد مرجعیت شیعه بود. آیت‌الله‌العظمی وحید خراسانی در دیدار رییس جمهور و هیأت همراه خطاب به روحانی گفت: «شما یکی از بهترین رؤسای جمهوری هستید و البته با مشکلات طاقت‌فرسایی روبه‌رو هستید». آیت‌الله‌العظمی شبیری زنجانی نیز در دیدار رییس جمهور، دعا برای موفقیت دولت را یک وظیفه اعتقادی و عمومی دانست و گفت: «بهبود وضعیت اقتصادی کشور برای کارشناسان به خوبی محسوس است.» آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی موفقیت‌های دولت در حوزه مدیریت اقتصاد و خدمات اجتماعی به ویژه درمان و بهداشت را خوب و ملموس ارزیابی کرد و بر تلاش بیشتر دولت برای رسیدگی به محرومان و اقشار ضعیف جامعه تاکید نمود. آیت‌الله‌العظمی صافی گلپایگانی هم در دیدار با رییس جمهور، ضمن تشکر از تلاش‌های مجموعه دولت گفت: «توجه دولت به مردم و رفع مشکلات اقتصادی آنها که از گذشته بوده است، به‌ویژه فقرا و ضعفا باید ادامه یابد و برنامه‌های مفید دولت در این جهت باید شتاب بیشتری بگیرد.»
اما این حمایت‌های گسترده تنها موضع مرجعیت در برابر دولت روحانی نبود. برخی مراجع نیز انتقادهایی نسبت به برخی عملکردهای دولت یازدهم داشتند که این مخالفت‌ها در بخش عملکرد فرهنگی دولت، چشمگیر بود. همان مراجع تقلیدی که در فراخوان انصراف از دریافت یارانه به صحنه آمدند و دولت را همراهی کردند، منتقدان جدی کارنامه وزیر ارشاد دولت روحانی شدند. حضرات آیات صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، سبحانی و نوری همدانی طی ماه‌های گذشته همچون سال ۹۲ انتقادها و گلایه‌هایی از عملکرد علی جنتی مطرح کردند و خواهان تغییر برخی رویکردهای وزارت ارشاد شده‌اند. لحن این گلایه‌ها در اواخر سال ۹۳ شدت گرفت؛ به گونه‌ای که آیت‌الله نوری همدانی تهدید کرد اجازه نخواهیم داد وزارت ارشاد هر کار دلش خواست انجام دهد. آیت‌الله سبحانی نیز از وزیر ارشاد خواست استغفار کند. این مخالفت‌ها در پی رواج شایعه آزاد شدن تک‌خوانی زنان در دولت جدید بود و وزیر ارشاد نیز در واکنش به این مواضع تند برخی فقهای قم گفت که اطلاعات غلط به مراجع داده و اطلاع‌رسانی نامناسبی صورت گرفته است. دامنه این انتقادها به حدی بود که برخی رسانه‌ها از مبهم بودن وضعیت سفر رییس‌جمهور به قم و دیدار وی با مراجع سخن می‌گفتند. با این حال، روحانی توانست همه این تنش‌ها را با موفقیت سپری کند و هیچ چالشی در جریان دیدار وی با مراجع پیش نیامد.
بدین ترتیب دولت حسن روحانی امسال نیز توانست از دامنه‌دار شدن برخی تنش‌ها و دلخوری‌ها در روابط کابینه‌اش با بزرگان قم جلوگیری کند و سال ۹۳ را نیز با ذهنیت و خاطره‌ای خوش از مرجعیت و حوزه‌های علمیه به پایان برد.
اما سال ۹۳ فقط سال نقش‌آفرینی و اثرگذاری داخلی حوزه قم نبود و در عرصه بین‌المللی نیز بزرگان این حوزه تصمیم گرفتند با حمایت از تدابیر و پیش‌گامی آیت‌الله‌العظمی سیستانی در عراق، به مقابله با جریان خشونت‌گرای موسوم به «داعش» برخیزند. مراجع تقلید بزرگ قم در اقدامی هماهنگ با صدور بیانیه یا موضع‌گیری‌هایی از رهبری و تدابیر آیت‌الله سیستانی در جهاد علیه داعش حمایت کردند و حتی در جریان چالش بر سر بقای نوری مالکی که نظر آیت‌الله سیستانی به رفتن وی از قدرت معطوف شده بود، مراجع قم نیز خواستار تبعیت نوری مالکی از مرجعیت نجف شدند و بدین ترتیب، انتقال قدرت در عراق با مسالمت و بدون تنش خاصی به پایان رسید. علاوه بر حمایت قاطبه مراجع قم از تدابیر آیت‌الله سیستانی، دو تن از مراجع قم (حضرات آیات مکارم شیرازی و سبحانی) در واکنش به رشد جریان‌های افراطی سلفی، با برگزاری کنگره‌ای در قم، خواهان هماهنگی علمای شیعه و سنی برای مقابله با این جریان‌های خشونت‌گرا شدند. حضور برخی روحانیون اهل سنت از جمله مولوی عبدالحمید در قم و دیدار وی با آیت‌الله مکارم از اخبار داغ این کنگره بود.
یکی دیگر از واپسین رخدادهای سال ۹۳ که بی‌ارتباط با حوزه علمیه قم نبود، بازگشت منصب ریاست مجلس خبرگان رهبری به رییس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم (عالی‌ترین نهاد حوزوی کشور) پس از هفت سال و نیم بود. تابستان ۱۳۸۶ پس از آنکه آیت‌الله علی مشکینی به عنوان رییس همزمان دو نهاد مهم خبرگان رهبری و جامعه مدرسین از دنیا رفت، ریاست این دو نهاد حوزوی بین دو فرد تقسیم شد. آیت‌الله محمد یزدی جانشین مرحوم مشکینی در جامعه مدرسین شد و آقایان هاشمی رفسنجانی و مرحوم مهدوی کنی نیز به ترتیب، عهده‌دار منصب ریاست خبرگان بودند. سرانجام در اسفند ۱۳۹۳ آیت‌الله محمد یزدی شکست سنگینی بر هاشمی رفسنجانی تحمیل کرد و در رقابت با وی پیروز شد. اکنون آیت‌الله محمد یزدی را می‌توان دومین شیخ‌الرئیس جمهوری اسلامی پس از آیت‌الله مشکینی دانست که همزمان ریاست مهم‌ترین نهادی حوزوی کشور را در اختیار دارد و نقش تأثیرگذاری در معادلات حوزوی و سیاسی آینده کشور ایفا خواهد کرد.
در آخرین روزهای سال گذشته گفتیم که حوزه علمیه از پتانسیل و ظرفیت بالایی برای نقش‌آفرینی اجتماعی برخوردار است و هنوز هم به عنوان یکی از تأثیرگذارترین طبقات اجتماع مرجع در جامعه شناخته می‌شود. در این گزارش کوشیده‌ایم که به ابعاد دیگری از این نقش‌آفرینی بپردازیم.
«مراجع قم نیز خواستار تبعیت نوری مالکی از مرجعیت نجف شدند و بدین ترتیب، انتقال قدرت در عراق با مسالمت و بدون تنش خاصی به پایان رسید»!!
از عبارت «و بدین ترتیب» به بعدش خیلی باحاله. یعنی حرف مراجع ایران باعث شد نوری المالکی در عراق کناره گیر کنه؟!؟!
قدیم ترها مطالبتون را دقیق تر و منصفانه تر و بی طرفانه تر می نوشتید.