آخوند خراسانی: تکفل اداره امور دنیوی مملکت توسط علمای دینی و عدم موفقیت در آن، سبب بدنامی روحانیت و دین می‌شود

آیت الله هاشمی رفسنجانی: ظالم تا حق مظلوم را ادا نکند راهی برای سعادت ندارد، حتی اگر در ظاهر سعادتمند باشد/در حال حاضر از فرهنگ اسلامی دور شده‌ایم/منتظران ظهور امام زمان‌(عج) گرفتار افراطند و به شعارهای افراطی خو کرده‌اند
روزنامه فرهیختگان در صفحه ۲ به سخنان آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در اجلاس مدیران و روسای آموزش و پرورش پرداخته و از قول ایشان نوشته است:
– مردمی که تصور می‌شد مأیوس و خمیده و ناامیدند در یک لحظه چند روز پیش از انتخابات به خود آمدند و به صحنه آمده و درخواست خود را نشان دادند.
– خداوند می‌گوید انتظار نداشته باشید سرنوشت شما اگر خودتان تغییر نکنید دچار تغییر شود و اگر خدا هم بخواهد برای ملت کاری کند از درون آنها شروع می‌کند، زیرا وقتی آنان خودشان متحول شوند، اطراف خود را هم متحول می‌کنند.
– مردم باید پایداری کنند تا تحول ادامه یابد.
– مسئولان مراقب باشند که مبادا حق مردم را بخورند چون کسی نمی‌تواند حق‌الناس را نادیده بگیرد، حتی خدا هم حق مظلومان را به ظالم نمی‌دهد. کسی که ظلم می‌کند تا حق مظلوم را ادا نکند راهی برای سعادت ندارد حتی اگر در ظاهر سعادتمند باشد.
– کشور ما از یک جنگ سرد طولانی و مشاجره حساس بیرون آمد و ما توانستیم طوری عمل کنیم که فریاد کنگره آمریکا و اسرائیل بلند شود.
– در حال حاضر از فرهنگ اسلامی دور شده‌ایم و کسانی که منتظر ظهور امام زمان‌(عج) هستند گرفتار افراطند و به شعارهای افراطی خو کرده‌اند. وقتی منابع تلف شود، علاقه‌ها کم شود و خانواده‌ها گرفتار شوند مسائلی مثل رشوه به‌وجود می‌آید.»

ماحصل «ماه عسل»: ساده‌سازی‌ای سطحی‌نگر و دور از واقعیت‌های جامعه در پربیننده‌ترین ساعات تلویزیون
فرهیختگان در صفحه «ادب و هنر» به نقد برنامه تلویزیونی «ماه عسل» پرداخته و به نکات ذیل از قلم مسعود ریاحی، کارشناس ارشد روان‌شناسی اشاره نموده است:
– ماحصل برنامه ماه عسل چه چیزی دارد و چه تاویل‌هایی می‌توان به‌طور کلی از آن داشت؟ اولین نکته و شاید مهم‌ترین نکته، ساده‌سازی مشکلات فردی و اجتماعی است، شاید در نگاه اول چنین عملی، عمل بزرگ و نیکویی باشد، اما ساده‌سازی‌ای که ماه عسل آن را به اجرا درمی‌آورد، فعلی سطحی‌نگر و دور از واقعیت‌های جامعه و حتی خود آن سوژه طرح شده در برنامه است.
– وجه اشتراک انتقادات به برنامه تلویزیونی ماه عسل، اشاره به موضوع غمگین و اشک‌آور بودن و مسائلی از این قبیل بوده است.
– بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین انتقادی که می‌توان به این برنامه وارد آورد، فقدان تخصص و نگاه کارشناسانه و سهل‌انگاری در برنامه‌سازی تلویزیونی است.
– در ساعاتی پیش از افطار، که یکی از پربیننده‌ترین ساعات تلویزیون می‌تواند باشد آن هم در مورد مسائل و مفاهیمی کلان همچون اخلاق شخصی و اجتماعی، ایمان، فرهنگ و مفاهیمی از این قبیل که حال و هوایی معنوی در ماه ِرمضان جاری است.
گزارشگر این روزنامه، انتقادات را در ۳ نوع دسته بندی تقسیم کرده و برای هریک توضیحاتی ارائه نموده است:
۱- انکار تعمدی یا غیرتعمدی علت و پرداخت به معلول‌ها آن هم در سطحی‌ترین شکل آن؛
۲- تاثیر چنین نگاه معلول‌گرایانه‌ای چه خواهد بود؟
۳- تلنگر مدنظر سازندگان این برنامه چیست که سوژه‌ای همچون ساقدوش شبی ۵۰۰ هزار تومان، مانکن زنده پشت ویترین ساعتی ۲۰۰ هزار تومان در کنار اسرای جنگ قرار می‌گیرند؟

فتاوی و نامه‌های آخوند خراسانی از نجف، شبهه مغایرت مشروطه با اسلام و ارزش‌های آن را از بین برد/میرزای‌نائینی با «تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله »، مکتب اندیشه سیاسی اسلامی راتدوین کرد/فقه سیاسی مشروطه، فقه اسلامی و فقه شیعی را از حالت فرض‌گرایی به جامعه‌گرایی تبدیل کرد
این روزنامه در صفحه «اندیشه»، یادداشت ابوالفضل شکوری، عضو هیات‌علمی دانشگاه تربیت‌مدرس با موضوع بررسی نقش و اهمیت آخوند خراسانی در مشروطه‌خواهی ایرانیان را منتشر نموده و ذیل عنوان «آخوند مشروطه را بومی‌ کرد» آورده است:
«انقلاب مشروطه به لحاظ اندیشگی دو منشا داشت: یک منشا آن روشنفکران بودند که به غرب رفته و نظام‌های مشروطه را دیده و مطالعه کرده بودند. آنها همین ایده و اندیشه‌ها را از طریق روزنامه‌های فارسی‌زبان در خارج کشور، مانند اخگر، حبل‌المتین، چهره‌نما و دیگر روزنامه‌هایی که در مصر و عثمانی و استانبول و هند چاپ می‌شدند به ایرانیان منتقل کردند و مردم را اجمالا با تجدد، تمدن و نظام سیاسی جدیدی به نام مشروطه آشنا کردند. مشکل مردم آن زمان این بود که آیا این نظام جدید و اصولا تجدد و تمدن با ارزش‌های اسلامی سازگار است یا نه؟ در این زمینه و در عصر پیشامشروطه روحانیت پیشرو، که در رأس‌شان سیدجمال‌الدین اسدآبادی قرار داشت، تلاش‌های زیادی کردند. آنها مفاهیم غربی را با مفاهیم ایرانی تطبیق دادند و هم‌سویی و هماهنگی ارزش‌های اسلامی را با تجدد و تمدن جدید تایید کردند.

مشروعه‌خواهی در نجف
در مرحله بعدی بعد از سیدجمال، موثرترین فرد، آخوند خراسانی بود که در حوزه علمیه نجف حلقه درسی تشکیل داد و می‌توان گفت این حلقه استثنایی بود، از این نظر که اغلب افرادی که پای درس ایشان می‌رفتند، درجه اجتهاد داشتند و در مبانی اسلامی صاحب‌نظر بودند. شخصیت‌هایی مانند سیدحسن مدرس، میرزای نائینی، شیخ‌اسماعیل محلاتی، نجفی‌قوچانی و بسیاری دیگر که از چهره‌های شاخص زمان خود بودند.
آخوند خراسانی با ارائه افکار جدید درباره مشروطه درواقع توانست شاگردانش را متحول و با خود همسو کند. آنهایی که صاحب‌قلم بودند مانند شیخ اسماعیل محلاتی و میرزای‌نائینی اندیشه‌های آخوند را در قالب رساله‌ها، کتاب‌ها و مقالات تدوین کردند و ارائه دادند. شمار زیادی از این رساله‌ها که توسط شاگردان آخوند خراسانی در اثبات مشروعیت مشروطه نوشته شده باقی مانده و زرگری‌نژاد در کتابی با عنوان «رسائل مشروطیت» در دو جلد اطلاعات زیادی درباره آنها گردآوری، تصحیح و منتشر کرده است که شامل رساله‌های مخالف مشروطه (مانند اندیشه‌های شیخ فضل‌الله نوری) هم می‌شود. بنابر این افکار، آخوند خراسانی هم به لحاظ علمیتی که داشت، یکی از علمای اعلم عصر محسوب می‌شد و هم به لحاظ حوزه علمیه مقتدر و شاگردان نامداری که داشت، بسیار تاثیرگذار بود. البته در این مقطع مراجع دیگری هم بودند که با وی همسویی داشتند، مانند ملاعبدالله مازندرانی و حاج‌میرزا خلیل‌تهرانی.

{عکس کار شده در این یادداشت، عکس آخوند خراسانی نیست}

مشروعیت و بومی‌سازی مشروطه
از این‌روی حوزه علمیه نجف شاهد ظهور جریانی مشروطه‌خواه بود و آخوند خراسانی با فتواهایش از نجف انقلاب مشروطه را به لحاظ فکری و اندیشه‌ای هدایت می‌کرد. او نامه‌هایی را به صورت مرتب خطاب به محمدعلی‌شاه، مردم و علمای ساکن ایران تدوین و ارسال می‌کرد. این نامه‌ها در جراید ایران و البته جراید خارج از کشور نیز منتشر می‌شدند. از این‌رو ایشان توانست این شبهه را از بین ببرد و ثابت کند که مشروطه با اسلام و ارزش‌های اسلامی مغایرتی ندارد. انبوهی از علما، روحانیون و مردم مومن در ایران پیرو اندیشه‌های ایشان بودند و به انقلاب مشروطه ملحق شدند. می‌توان گفت نقش آخوند خراسانی هم ایجاد مشروعیت برای حرکت و جنبش مشروطه بود و هم بومی‌سازی مفاهیم آن، یعنی درواقع مفاهیم مشروطه‌خواهی و دموکراسی را برای اولین‌بار ایشان بومی‌سازی کرد.

اهمیت حلقه نجف
آن زمان که ایشان زنده بودند، میرزای‌نائینی به‌عنوان یکی از شاگردان و منشی ایشان فعالیت داشت. یعنی وی نامه‌های آخوند خراسانی را جواب می‌داد و در کل مناسبات دفتر آخوند زیرنظر وی و مسئولیت او انجام می‌شد. بنابراین بین شاگردان فقیه آخوند خراسانی، میرزای‌نائینی برجسته‌تر از دیگر شاگردان شد، البته این به این معنا نبود که او از تمام وجوه از دیگران برجسته‌تر است. ما افکار مشروطه‌طلبی برخی مانند میرزای‌محلاتی را که هنوز هم آثارش وجود دارد، می‌بینیم و اینکه افکار وی بسیار قوی تدوین شده‌اند و کمتر از کتاب «تنبیه‌الامه» و «تنزیه‌المله» نائینی نیستند. اما میرزای‌نائینی چون او رسما دوشادوش آخوند خراسانی بود و در بیت او به نوعی همه‌کاره وی محسوب می‌شد، پس شهرت بیشتری داشت.
میرزای‌نائینی دو کتاب مهم «تنبیه‌الامه» به معنای بیدار‌سازی مردم و «تنزیه‌المله» یعنی پاکسازی کیش و آیین اسلام از پیرایه‌ها و نادرستی را دارد. او با این کتاب‌ها تاثیر بسیار عمیقی بر مشروطیت گذاشت. درواقع وی مکتب اندیشه سیاسی اسلامی را که تا آن زمان با این سبک و سیاق رواج نداشت و شناخته‌شده نبود، تدوین کرد. ایشان استعاره‌هایی را که در فقه اسلامی وجود داشت به کار گرفت و برای توجیه مشروعیت نظام مشروطه از آنها استفاده کرد، به‌گونه‌ای که کتابش توانست برای آیندگان نیز یک مکتب و مشرب فقهی – سیاسی جدید را پایه‌گذاری کند که ما هم‌اکنون از آن با عنوان «فقه سیاسی مشروطه» یاد می‌کنیم. فقه سیاسی مشروطه درواقع فقه اسلامی و فقه شیعی را از حالت فرض‌گرایی به جامعه‌گرایی تبدیل و آن را حکومت‌محور و البته مردم‌محور کرد.

آخوند خراسانی: پذیرفته نیست بعضی از جهال به دسیسه آنکه باید مشروطه، مشروعه باشد علم مخالفت برافراشته و موجبات نفاق و اختلاف بین مسلمین را فراهم کنند/آخوند خراسانی:تکفل اداره امور دنیوی مملکت توسط علمای دینی و عدم موفقیت در آن سبب بدنامی روحانیت و دین می‌شود
فرهیختگان در دومین مطلب مرتبط با مشروطه در صفحه «اندیشه»، گزارشی از مشروطه‌خواهی آخوند خراسانی منتشر ساخته و ذیل عنوان «زمان رفع سفاک جبار فرا رسیده است»، آورده است:
«برخی مراجع از ابتدای وقوع کودتای محمدعلی‌شاه با قاطعیت به محکوم کردن آن پرداخته و در طول ماه‌های حاکمیت استبداد، با صدور احکام متعدد، مردم را به قیام علیه حکومت محمدعلی‌شاه فرامی‌خواندند. ازجمله، مراجع ثلاثه در پاسخ به تلگراف ایرانیان ازمیر، که هشدار داده بودند شاه درصدد قتل‌عام مردم تبریز است، چنین پاسخ دادند: الیوم همت در رفع این سفاک جبار (محمدعلی‌شاه) و دفاع از نفوس و اعراض و اموال مسلمین از اهم واجبات و دادن مالیات به گماشتگان او از اعظم محرمات و بذل جهد در استحکام و استقرار مشروطیت به منزله جهاد در رکاب امام زمان ارواحنا فداه و سر مویی مخالفت و مسامحه به منزله خذلان و محاربه با آن حضرت صلوات‌الله و سلامه علیه است.»

روزنامه شمس در شماره شش، متن مفصل و کامل نطق آخوند خراسانی را در جمع بیش از ۵۰۰ نفر از طلاب نجف منتشر کرد. در بخشی از این نطق، آخوند خراسانی به صراحت به علمایی که به بهانه مشروعه‌خواهی، مشروطه را آماج حملات خود قرار داده بودند، حمله کرده و اقدامات آنها را موجب بروز نفاق و اختلاف دانسته بود. در قسمتی از این نطق آمده بود: «بر احدی از مسلمین شک و شبهه نیست که سلطنت ایران، سلطنت جور و سلطان آن جائر است»… «بنابراین هیچ جهت ندارد که بعضی از جهال به دسیسه آنکه باید مشروطه، مشروعه باشد علم مخالفت برافراشته و موجبات نفاق و اختلاف بین مسلمین را فراهم کنند.»
آخوند خراسانی همچنین یک نامه ۱۰ ماده‌ای دارد که درباره مشروطه ۱۰ محور را ذکر کرده است. این ۱۰ محور در کتابی که نوه آخوند، احمد کفایی راجع به آخوند خراسانی نوشته، آمده است. در این نامه و محورها که خطاب به محمدعلی‌شاه نوشته، وی قیام علیه شاه را مشروعیت داده و پس از آن نامه بوده است که حرکت‌ها را هدف داد و در بسیج همگانی علیه استبداد بسیار موثر بود. براساس این نامه می‌توان دریافت که او معتقد بود در دوران غیبت حکومت حق مردم است.
آخوند خراسانی طرفدار مشروطیت بود و تلاش بسیار ورزید با استدلال‌های استوار و عمیق دینی و عقلی، مشروعیت حکومت مشروعه را نقد و رد کند و مضرات و محدودیت‌های آن را نشان بدهد و مبانی نظری حکومت مشروطه را تبیین و تحکیم کند. ازجمله دو استدلال آخوند خراسانی در نقد حکومت مشروعه قابل تامل است: یک – آخوند می‌گفت که حکومت متکفل اداره امور دنیوی و مسئول رفع نیازهای معیشتی مردم است. او معتقد بود که دین و علمای دینی نمی‌تواند تمام مسائل و مشکلات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و… مملکت را حل کند. در نتیجه این ناکامی دین و علمای دینی در رسیدگی به مشکلات معیشتی مردم، سبب بدنامی دین و علمای دینی می‌شود. دو- تحلیل آخوند از وضعیت منطقه و پیامدهای تاسیس حکومت مذهبی در ایران این بود که می‌گفت این امر باعث ایجاد واکنش‌های مشابه در کشورهای سنی‌نشین شده و سبب ترویج و تشدید تقابل‌ها و تضادهای مذهبی می‌شود.

در صفحه «اندیشه» به این اخبار کوتاه پرداخته شده است:
مشروطیت؛ فرازها و فرودها چشم‌انداز آینده
به مناسبت سالگرد جنبش مشروطیت نشست «مشروطیت؛ فرازها و فرودها، چشم‌انداز آینده» برگزار می‌شود. این نشست که به همت حزب اراده ملت ایران برپا شده است با حضور صادق زیباکلام، داوود فیرحی و مصطفی تقوی همراه خواهد بود. این نشست امروز (چهارشنبه ۱۴ مرداد) از ساعت ۱۷:۳۰ در خیابان فاطمی غربی، بعد از جمالزاده، روبه‌روی پادگان دژبان ارتش، شماره ۲۷۸/۲ حزب اراده ملت ایران برگزار می‌شود.

امامت‌پژوهی
شماره ۱۳ و ۱۴ فصلنامه تخصصی «امامت‌پژوهی» ویژه بهار و تابستان ۱۳۹۳ با انتشار مقالاتی علمی، از سوی بنیاد فرهنگی امامت منتشر شد. در این شماره از فصلنامه هفت مقاله علمی در موضوع‌های مرتبط با امامت به قلم کارشناسان و پژوهشگران حوزه دین ارائه شده است. «حدیث ولایت در میراث مکتوب فریقین»، «نشانه‌یابی اندیشه امامت در مناظرات شیعیان امامی عصر حضور ائمه اطهار (ع)» و… عناوین مقاله‌های این شماره را تشکیل می‌دهند.

درآمدی بر فلسفه و ادبیات
کتاب «درآمدی بر فلسفه و ادبیات» اثر اوله مارتین اسکیلیز در فصل‌های خود حالت‌های گوناگون نسبت میان ادبیات و فلسفه را به‌تفصیل بررسی کرده است. این کتاب که به قلم ابوالفضل توکلی‌‌شاندیز به فارسی برگردانده شده، در یک پیشگفتار و هشت فصل، فراروی خوانندگان قرار گرفته است. «مقصود از «فلسفه و ادبیات» چیست؟»، «فلسفه و ادبیات در دوران باستان»، «تعریف ادبیات»، «مولف فروخفته در آرامگاه ابدی؟»، «هرمنوتیک و تاویل»، «ادبیات در فلسفه؟»، «فلسفه در ادبیات؟» و «فلسفه/ ادبیات» عناوین فصول این کتاب را تشکیل می‌دهند. این کتاب از سوی نشر بوی کاغذ (بوکا) در ۲۴۰ صفحه و به بهای ۹ هزار تومان به چاپ شده است.

دیگر عناوین منتشر شده در روزنامه امروز، از این قرار است:

گزارش «شیخ فضل‌الله اینجا دفن بود»، خانه یکی از معروف‌ترین نام‌های عصر مشروطیت در معرض تخریب/تنظیم کننده: احسان رستمی‌پور

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در جلسه هیات‌رئیسه: پایان‌نامه‌های فرهنگی کتاب می‌شوند