The Week: مسیحیان افراطی تاب هیچ‌گونه انعطافی در وقایع و جریانات مدرن را ندارند

روزنامه فرهیختگان در صفحه ۶، ترجمه گزارشی از پایگاه The Week در خصوص «ماموریت غیرممکن پاپ فرانسیس» را با ترجمه محسن حسینی به چاپ رسانده و می نویسد:

«کلیسا یکی از قدیمی‌ترین و سنتی‌ترین نهاد‌های مذهبی جهان است. شاید در طول تاریخ تاثیرات این نهاد اجتماعی، مذهبی کم و زیاد شده باشد اما باید این نکته را در نظر داشت که همواره کلیسای کاتولیک از مهم‌ترین نهاد‌های بشری بوده است که باید همزمان درباره مسائل مادی و معنوی تصمیم‌گیری کند. اما در طول حیات طولانی این نهاد باستانی همواره مورد حمایت محافظه‌کارانی بوده که از ایده‌های مذهبی دفاع می‌کردند. براساس همین شرایط این کلیسا وزن دو هزار سال سنت را بر شانه‌های خود احساس می‌کند و باید سنت‌های گذشته را در مناسبات خود همواره در نظر داشته باشد و براساس آنها دست به تصمیم‌گیری بزند. این شرایط زمانی سخت و دشوار می‌شود که قرار باشد با فکر دوران معاصر، درباره وقایع مدرن تصمیم‌گیری شود.

تعهد به نظام‌های دینی و باورهای مسیحی و تقابل آن با شرایط تفکر در قرن حاضر دردسرهایی را برای نظام کلیسا ایجاد می‌کند. ساختار مدیریت و اداره در کلیسای کاتولیک به شیوه و ساختار عصر باروک است. انتصاب مهم‌ترین عامل در انتخاب اسقف‌هاست. این شیوه انتخاب البته ساختار پیچیده‌ای دارد و به سادگی انجام نمی‌گیرد. اغلب افراد فاسد و فاقد صلاحیت در این ساختار صاحب‌نفوذ هستند و گاهی می‌توانند تاثیرات فراوانی داشته باشند. ساختار کلیسای کاتولیک به نحوی است که هیچ‌گونه پاسخگویی در آن وجود ندارد و افراد مسئول با اختیارات فراوان به هیچ مقامی پاسخگو نیستند و اگر هم در حد کمی پاسخگویی وجود داشته باشد از درون سیستم به بیرون منتشر نمی‌شود. تشکیلات کلیسای کاتولیک ساکن‌ترین تشکیلاتی است که می‌توان در نظر گرفت.

در ۳۴ سال گذشته پاپ ژان پل دوم و بندیکت شانزدهم دو پاپی بودند که تمام انتصاب‌های مهم توسط آنها انجام شد و اسقف‌هایی که برخی در جریان فسادهای کلیسا دخالت داشتند در این دوره منصوب شدند. حالا انتظار می‌رود پاپ فرانسیس تحولاتی را در این شیوه در نظر بگیرد. شیوه‌های مرسوم گذشته با آنکه با بی‌اطلاعی پاپ همراه بوده اما به بدنه کلیسای کاتولیک آسیب زده است. پاپ فرانسیس نخستین پاپ غیراروپایی است که باید در جریان این روندها تاثیرگذار عمل کند.

پاپ فرانسیس در سفرهای خود به آمریکای لاتین، آسیا و برخی کشورهای اروپایی و در جریان سخنرانی‌های خود به مطالبی اشاره کرد و خواسته‌ها و مسائلی را مطرح کرد که به عنوان یک پاپ در سال‌های اخیر کمی تحول‌خواهانه به نظر می‌رسد. این سخنرانی‌ها می‌تواند نشان‌دهنده جریانی جدید برای کلیسای کاتولیک باشد. این جریان در مورد مسائلی که کلیسا کاملا بسته و منفعل نسبت به آن عمل می‌کرد کمی خوش‌بینانه به نظر می‌آید. اما پاپ فرانسیس قرار است در دوره رهبری بر این نهاد مهم و قدیمی زمین تغییراتی را در ساختار آن ایجاد کند. البته باید این نکته را مدنظر داشت که تغییر در ساختاری با این عظمت و قدمت اصلا کار ساده‌ای نیست. جزئیات حتی به ظاهر بی‌اهمیت در چنین نظام‌هایی می‌تواند جریانی سنتی و با سابقه را هدف قرار دهد.

در جریان تغییرات دنیای مدرن، کلیسا با این چالش جدی روبه‌رو است که برای تصمیم‌گیری در مسائل مهم و مشکلات تازه باید از ابزار معنوی دین که آمیخته با سنت‌های بشری است استفاده کند یا اینکه تفکر و علوم جدید را وسیله‌ای برای پیشبرد کار خود قرار دهد. در چنین احوالی در میان کاردینال‌های صاحب‌نفوذ و افرادی که می‌توانند در جریان تصمیمات بزرگ نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشند نقش رهبری پاپ برای مراقبت از سوءاستفاده‌ها و از جریان انداختن فسادها بیش از قبل اهمیت پیدا کرده است.

افراطی‌های مسیحی که البته منافع خود را در حفظ شرایط موجود می‌بینند همواره خود را به عنوان مدافعان سرسخت‌ ارزش‌های دینی در نظام کلیسا معرفی می‌کنند و هیچ‌گونه انعطافی را در مورد وقایع و جریانات مدرن تاب نمی‌آورند. این مساله از سوی دیگر کار پاپ را به عنوان رهبری مسیحی دشوار می‌کند.»

آیا مفاهیم مطرح شده در کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی نیازمند آسیب‌شناسی است؟
فرهیختگان در صفحه اندیشه و زیر عنوان «درجست‌وجوی رویکرد میانه»، نگاهی به سه دوره برگزاری کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی انداخته و در گزارشی به قلم سجاد صداقت آورده است:

«اوایل سال ۱۳۹۰ برای اولین‌بار فراخوان کنگره‌ای در جامعه علمی کشور منتشر شد، که خبر از اتفاق تازه‌ای در حوزه علوم انسانی می‌داد. این کنگره نامی را با خود یدک می‌کشید که می‌توانست بحث‌های زیادی در جامعه علمی کشور به بار آورد. ماحصل این فراخوان در اردیبهشت ۱۳۹۱ به «نخستین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی» انجامید.

کنگره‌ای که امروز مراسم اختتامیه سومین دوره خود را برگزار می‌کند، در گذر این چهار سال تمام تلاش خویش را به کار گرفته است تا بتواند مفهوم «علوم انسانی اسلامی» را به‌عنوان مهم‌ترین دغدغه خویش و مسئولان برگزاری‌اش نشان دهد؛ کنگره‌ای که در طول سه دوره‌ای که برگزار شده است، با حجم فراوان مقالات و برگزاری در دو شهر تهران و قم سعی کرده حضور جریان فکری تازه‌ای را‌ که به دنبال رویکرد دیگرگونه‌ای در جامعه علمی کشور است به همگان نشان دهد.

رجوعی به اهداف و محورهای برگزاری این کنگره در چهار سال اخیر نشان می‌دهد کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی در راستای تبیین رویکرد تازه‌ای از علوم انسانی در کشور است. مراجعه به اهداف مندرجه در وب‌سایت این کنگره دقیقا چنین دیدگاهی را به رخ می‌کشد.

کنگره بر این عقیده است که در زمینه تحول در علوم انسانی به‌عنوان یک دغدغه مهم سه رویکرد وجود دارد: «رویکرد اول، پذیرش علوم انسانی متداول را امری اجتناب‌ناپذیر دانسته و در خوش‌بینانه‌ترین وجه، تحول در علوم انسانی را به منزله تغییرات ظاهری در متون و سرفصل‌های دانشگاهی برای رفع برخی تعارض‌های آشکار میان آموزه‌های اسلامی و نظریه‌های غربی و سکولار می‌داند.

رویکرد دوم، با کنار گذاشتن کامل علوم انسانی متداول و حتی نفی روش‌شناسی‌های رایج علمی، تحول در علوم انسانی را به منزله جایگزین کردن آموزه‌های نقلی اسلامی با علوم انسانی موجود می‌داند.

در این بین، رویکرد سومی هم وجود دارد که نگاه آن به موضوع تحول در علوم انسانی به دور از هرگونه افراط و تفریط، نگاهی متعادل است. براساس این رویکرد، علوم انسانی و طبقه‌بندی آن باید براساس جهان‌بینی اسلامی مورد بازنگری قرار گیرد و در این بازنگری قطعا علاوه‌بر تحول در فلسفه علوم انسانی و به تبع آن فلسفه‌های هر علم (فلسفه‌های مضاف)، ضمن ارائه روش‌شناسی‌های جدید، در جایگاه و کارکرد روش‌شناسی‌های متداول علمی نیز تغییراتی حاصل شود.

شاید بر پایه همین نگاه باشد که پس از چهار سال اکنون رئیس شورای سیاستگذاری این کنگره می‌تواند تعریف خود را از علوم انسانی اسلامی این‌گونه ارائه دهد: «علومی که ضمن ابتنا بر جهان‌بینی الهی و با استفاده صحیح از دستگاه معرفت شناختی جامع و همه‌جانبه‌نگر- که شامل استفاده هدفدار و روشمند از تمامی منابع و روشن شناسی‌ها می‌شود- به شناسایی، تحلیل و حل مسائل انسان مسلمان و جامعه اسلامی، آن هم مبتنی‌بر اصل تقرب به حقیقت، می‌پردازد. » هر چند به نظر می‌رسد همچنان مفاهیم مطرح شده توسط این کنگره نیازمند آسیب‌شناسی جدی است و از عهده این قلم خارج، در ادامه می‌توان نگاهی کوتاه به آنچه در سه دوره کنگره بین‌المللی علوم انسانی گذشته است، داشت.»

نویسنده گزارش در ادامه، به مرور دوره های مختلف برگزاری این کنگره پرداخته و می نویسد:
«نخستین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی سال ۱۳۹۰ فراخوان عمومی خود را اعلام کرد و در روزهای ۳۱ اردیبهشت و ۲ خرداد برگزار شد. فراخوانی با ۱۲محور برای ارائه مقالات و با عناوین نقد علوم انسانی متداول، معنا، ماهیت و شاخصه‌های علوم انسانی اسلامی، مبانی و فلسفه علوم انسانی اسلامی، روش‌شناسی علوم انسانی اسلامی، پیشینه علوم انسانی اسلامی و رویکردها، دیدگاه‌ها، ایده‌ها و نظریه‌های مطرح در علوم انسانی اسلامی، زمینه‌ها و موانع کاربردی کردن علوم انسانی اسلامی، بررسی وضعیت کنونی علوم انسانی اسلامی (پیشرفت، رکورد یا انحطاط) در کشورهای مختلف اسلامی، نهادهای علمی متناسب با تولید و آموزش علوم انسانی اسلامی (دانشگاه اسلامی و… )، علوم انسانی اسلامی و دگرگونی در طبقه‌بندی علوم به‌طور عام و علوم انسانی به‌طور خاص، آسیب‌شناسی علوم انسانی اسلامی و نقش علوم انسانی اسلامی در پیشرفت اسلامی. در نخستین کنگره، ۶۳۲ چکیده مقاله و ۴۰۶ مقاله به دبیرخانه کنگره ارسال شد که در ارزیابی اولیه ۱۸۱ مقاله مورد تایید داوران قرار گرفت. این کنگره در نخستین دوره خود با تشکیل ۶ کمیسیون شامل فلسفه و روش‌شناسی علوم انسانی اسلامی، نقد علوم انسانی متداول، نظریه‌های ممتاز در علوم انسانی اسلامی، رویکردهای رایج به علوم انسانی اسلامی در جهان اسلام، کاربردی‌سازی علوم انسانی اسلامی و کمیسیون طبقه‌بندی علوم سعی کرد این مباحث را به صورت تخصصی‌تر پیگیری کند. تنها تفاوت کنگره نخست با دو دوره پس از آن، این بود که در آن دوره «جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی» اهدا نشد و در کنگره دوم به‌عنوان بخشی مهم و البته جدا از کنگره قرار گرفت. جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی به برترین نظریه و نوآوری علمی از میان جدیدترین نظریات ارائه شده در جهان در قلمروی علوم انسانی اسلامی اعطا می‌شود.

دومین کنگره
دومین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی روزهای ۲۷ و ۲۸ آبان ۱۳۹۲ در تهران و قم برگزار شد. کنگره دوم به صورت مشارکتی طراحی شده بود و ۲۰ مرکز تحقیقاتی، علمی، دانشگاهی و پژوهشی در برگزاری آن سهیم شدند. این مساله در حالی بود که در این کنگره ۱۰ کمیسیون تشکیل شده که ۳۸۹ مقاله رسیده به دبیرخانه را مورد بررسی و ارزیابی قرار دادند. این تعداد مقاله از ۴۸۲ چکیده مقاله‌ای بود که در ابتدا ارسال شده بود. با نگاهی به تعداد مقالات ارسالی در‌می‌یابیم حدود ۲۰۰ مقاله در کنگره دوم نسبت به کنگره اول از سوی دبیرخانه کمتر دریافت شده بود. همان‌گونه که اشاره شد اولین جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی در این کنگره به علیرضا اعرافی، مسعود العالم‌چودری و سیدعباس موسویان ‌اختصاص یافت.

سومین کنگره
سومین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی از یکشنبه ۱۰ آبان در مرکز همایش‌های بین‌المللی سازمان صداوسیما در تهران آغاز ‌شد. در این کنگره که از دوره دوم به بعد به صورت دو سالانه برگزار می‌شود، در ۹ کمیسیون این کنگره مجموعا ۹۲ مقاله توسط پژوهشگران در کمیسیون‌های ۹‌گانه ارائه شد. در این کنگره ۵۶۵ چکیده مقاله و ۴۰۴ اصل مقاله توسط دبیرخانه کنگره دریافت شده است.»

نشستی برای بررسی علم دینی و جریان های چهارگانه آن در ایران
روزنامه فرهیختگان در صفحه ۱۰ به مرور سخنان رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در اولین نشست «جریان‌شناسی علوم دینی» پرداخته است. عبدالحسین خسروپناه در بررسی جریان‌های چهارگانه علم دینی، گفته است:

«امروز چهار جریان علوم دینی در ایران فعالیت دارند؛ جریان اول که به تعبیری جریان مخالفان دین عنوان می‌شود با رویکرد علم مدرن همراه است یعنی علم مدرن را پذیرفته‌اند و به آن عقیده دارند. آنان اعتقاد دارند علم مدرن علمی تجربی است و تجربه چون با مشاهده‌پذیری همراه بوده، دینی و غیردینی ندارد و در تجربه‌کردن دین، زبان و فرهنگ هیچ نقشی ندارد و علم تجربی علم خنثی است.

مخالفان علم دینی که با رویکرد علم مدرن وارد عرصه می‌شوند، اگر بیان می‌کردند که ما باید در زمین بازی علم مدرن بازیگری کنیم و تماشاچی نباشیم، ناراحت‌کننده نبود اما این گروه عده‌ای هستند که به‌طور مطلق با علوم دینی مخالف هستند مانند دکتر سروش.

جریان بعدی، جریان موافقان دینی با رویکرد مدرنیته‌ستیزی هستند؛ افرادی که از علوم دینی دفاع می‌کنند و قصد تولید علمی را دارند که هیچ ارتباطی با علم مدرن نداشته باشد زیرا علم مدرن را قبول ندارند. آنان علم مدرن را شیطانی و مضر می‌‌دانند و این نوع افراد کسانی هستند که گرایش اخباری دارند و درکسب علم تنها به قرآن و روایات رجوع می‌کنند و اگر مساله‌ای در قرآن و روایات پیدا نکنند آن را رها می‌کنند و علم این اشخاص نقلی بوده و عقلی نیست.

جریان سوم موافقان علوم دینی با رویکرد پست‌مدرن هستند؛ افرادی که علوم دینی را براساس علوم پست‌مدرن قبول دارند. آنان به جهان‌های متعدد اعتقاد دارند و دلیل‌شان هم این است که ما با منطق‌ها و روش‌های متفاوت مواجه هستیم. اینان علم دینی را مبتنی‌بر نسبی‌گرایی معرفت‌شناختی مطرح می‌کنند.

جریان چهارم موافقان علوم دینی با رویکرد غرب‌گزینی و انتقادی هستند؛ یعنی نگاه‌شان به غرب مطلقا نگاه سلبی و ایجابی نیست و نمی‌گویند چون غرب مدرن است باید بپذیریم یا اینکه کاملا رد کنیم. آنان با نگاهی گزینشی و انتقادی علوم مدرن را تحلیل می‌کنند و در این رویکرد دسته‌ای اعتقاد به این دارند که اگر علم و اخلاق با هم پیوند بخورد کارکرد علم طوری خواهد شد که دیگر جنایتی در جهان رخ نخواهد داد و گروه دیگر اعتقاد دارند بعضی از علوم را می‌توان از علوم‌ فقهی استخراج کرد.»

اخبار کوتاه صفحه «اندیشه»:

کارگاه مبانی جرح و تعدیل
از سلسله‌کارگاه‌های آموزشی گروه رجال و خاندان‌های اسلامی، کارگاه «مبانی جرح و تعدیل» با حضور سیدعلیرضا حسینی (مدرس علم رجال در قم) شنبه ۱۶ آبان در پژوهشکده تاریخ اسلام برگزار می‌شود. پژوهشکده تاریخ اسلام در خیابان ولیعصر، خیابان توانیر، کوچه برادران، کوچه شهروز‌شرقی، پلاک ۹ واقع است.

ترجمه تازه‌ای از غررالحکم
محسن غرویان، نویسنده و عضو هیات‌علمی جامعه‌المصطفی‌العالمیه ترجمه تازه‌ای از «غرر‌الحکم» را منتشر خواهد کرد. این کتاب از کلمات قصار حضرت علی(ع) است و به‌زودی از سوی انتشارات ژکان منتشر می‌شود.

آیین بزرگداشت شهید بهشتی برگزار می‌شود
انجمن آثار و مفاخر فرهنگی مراسم یادبود شهید سیدمحمد حسینی‌بهشتی را با حضور علما، استادان، فرهیختگان و دوستداران علم و دانش روز برگزار می‌کند. سیدمحمد حسینی‌بهشتی (۱۳۶۰-۱۳۰۷) سیاستمدار و فقیه ایرانی و اولین رئیس دیوان‌عالی کشور پس از انقلاب و اولین دبیرکل حزب جمهوری اسلامی بود. این مراسم ساعت ۱۷:۳۰ چهارشنبه، ۲۰ آبان در تالار اجتماعات شهید مطهری برگزار می‌شود. علاقه‌مندان برای حضور در مراسم یادبود آیت‌الله‌بهشتی می‌توانند به انجمن آثار و مفاخر فرهنگی واقع در خیابان ولیعصر(عج)، پل امیر بهادر، خیابان سرلشکر علی‌اکبر بشیری، شماره ۷۱ مراجعه کنند.

دیگر عناوین برگزیده «فرهیختگان» امروز:

رهبر القاعده مدعی فلسطین شد/ الظواهری ایجاد دولت اسلامی در مصر و شام را برای متحد کردن امت اسلام برای آزاد‌سازی فلسطین خواستار شد و گفت:‌ فلسطین از دو راه آزاد می‌شود؛ هدف گرفتن غرب به‌ویژه آمریکا و اتحاد دیگر ایجاد کشورهای اسلامی در مصر و شام.