گزارشی از نشست “تجربه ایرانی مواجهه با علوم انسانی مدرن”

استاد موسسه پژوهش و برنامه ریزی: علوم انسانی امروز به‌ شدت از بی قدرتی رنج می‌برد
روزنامه اعتماد در صفحه 7 گزارشی از برگزاری نشست «تجربه ایرانی مواجهه با علوم انسانی مدرن» در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی را منتشر ساخته و از قول غلامرضا ذاکر صالحی، استاد موسسه پژوهش و برنامه ریزی، به نوپایی علوم انسانی در کشور اشاره کرده و آورده است: «ما هنوز بیش از ۱۰ درصد متون علوم انسانی را ترجمه نکرده‌ایم و از هر یک از متفکران غربی تنها یک یا ۲ اثر ترجمه شده و بقیه آثار آنها ترجمه نشده است. بسیاری از متون کلاسیک علوم انسانی هنوز به فارسی ترجمه نشده و ما در مرحله استقرار و نه ارزیابی دقیق آن علوم انسانی هستیم.»
 
او که معتقد است علوم انسانی در همه جای دنیا تحت شدیدترین ممیزی‌ها قرار داشته و این موج به کشور ما نیز می رسد، از سیر علوم انسانی پس از انقلاب در سه مقطع اسلامی‌سازی، بومی‌سازی و تجاری‌سازی گفته و افزوده است: «پس از ورود دانشگاه به ایران، حوزه‌های علمیه همچنان راه خود را ادامه دادند و دانشگاه نیز مسیر خود را در پیش گرفت و این رویکرد یک گسست ایجاد کرد.»
 
 
مجبوریم مدرن شویم
نعمت الله فاضلی، استاد پژوهشگاه علوم انسانی نیز در سخنانی، ضمن اظهار تاسف از به حاشیه رانده شدن مساله گفتمان مطالعات فرهنگ مردم در علوم اجتماعی و نظام آموزش عالی کشور، محققان آن رشته را در خطر برچسب هایی همچون سکولار دانسته و افزوده است: «اگر به مطالعات فرهنگ مردم توجه می‌شد، امروزه هم مدرن بودیم و هم به مدرن بودن خودمان افتخار می‌کردیم و به این فلاکت نمی‌افتادیم؛ چون مطالعات فرهنگ مردم یک نگاه تازه به سنت و به عبارتی نوعی بازآفرینی سنت است.»
 
 
سوژه و ابژه درهم تنیده اند
حمید پارسانیا، استاد دانشگاه تهران نیز به عنوان دیگر سخنران این نشست از درهم تنیده‌ بودن سوژه و ابژه به عنوان ویژگی علوم انسانی یاد کرده و افزوده است: «یکی از مسائل ما این است که علوم انسانی در برخورد یا مواجهه با حوزه‌های علمیه ما چه تاثیری داشته یا چه ارتباطی را برقرار خواهند کرد. ما نمی‌توانیم در این باره به صورت کلی حرف بزنیم و باید برش‌هایی در این زمینه وارد کرده و ببینیم حوزه‌های علمیه چه تاثیری در این زمینه می‌توانند داشته باشند.
 
او که تفسیرهای تقلیل‌گرایانه شبه ماتریالیستی را برای کسی که در فضای فرهنگ دینی تنفس کرده، آزاردهنده توصیف نموده، معتقد است «دین در نگاه تبیینی، کارکرد داشته و مفید و لازم است اما در این نگاه، دین پدیده‌ای صرفا فرهنگی و تاریخی بوده ضمن آنکه در این دیدگاه از علم چیزی به نام یقین وجود ندارد.»
 
 

جامعه شناسی مبتنی بر شکست
محمدامین قانعی راد، رئیس پیشین انجمن جامعه شناسی نیز با اشاره به برخی بزنگاه‌های تاریخی شکل‌گیری جامعه‌شناسی جدید در ایران، نقطه عطف مواجهه با علوم اجتماعی جدید را در سال ۱۳۳۷ دانسته و مواجهه با این علوم را محصول انسان‌های شکست‌خورده در مقابل دولت‌های داخلی و غربی توصیف نموده است. او که معتقد است تاریخ‌نگاری ما احتیاج به خودآگاهی فلسفی دارد، آموزش فلسفه را برای دانشجویان رشته تاریخ ضروری دانسته و ادامه روند فعلی را درجا زدن توصیف کرده است.
 
 
 انتقاد اسیر تنگنا نمی شود
امیرعلی نجومیان، استاد دانشگاه شهید بهشتی نیز در سخنانی به رابطه نزدیک نقادی و علوم انسانی اشاره کرده و نقادی را یکی از پایه‌ای‌ترین مباحث علوم انسانی دانسته است. او افزوده است: «متاسفانه ما همچنان در ایران وقتی حرف نقد می‌زنیم، عیب‌یابی به ذهن می‌رسد، در حالی‌که نقد یک توصیف و خوانش است.»
 

از جامعه‌شناسان گله دارم
رضا داوری اردکانی، استاد فلسفه و رییس فرهنگستان علوم نیز که به عنوان مهمان ویژه این نشست سخن می گفت، ضمن اشاره به مبانی معرفتی علوم انسانی، بر اهمیت نظرورزی جامعه‌شناسان در تنقیح مبانی علوم اجتماعی تاکید کرد. او علوم انسانی و فلسفه در کشور را  اگر چه با هم بیگانه نمی داند اما معتقد است این دو، رفاقت و نسبتی نیز  با هم نداشتند.

 او در پرداختن به موضوع اسلامی‌سازی علوم اجتماعی، گفته است که نمی‌تواند با این حرف مخالفت کنم اما لازم است که برای تحقق علوم انسانی اسلامی، عالم اسلامی وجود داشته باشد، چون علم هر جهانی با آن جهان پیوستگی دارد ولی رابطه علت و معلولی ندارد.
 
رییس فرهنگستان علوم در ادامه خاطرنشان ساخته است: «از جامعه‌شناسان گله دارم چون به این موضوع فکر نکرده‌اند که مساله علوم انسانی موجود بر مبنای دینی استوار نیست. برخی فکر می‌کنند که تفکر درباره مبادی، کار ما فیلسوفان است در حالی که ما در وضعی قرار داریم که گویی علوم انسانی دوباره در حال تاسیس شدن است. بنابراین اساتید این رشته باید فکر کنند که چگونه با تامل در مبادی می‌توان علوم انسانی را متحول کرد.»
 
 
 
آیت‌الله هاشمی‌: گوشه‌نشین علمای شیعه در طول تاریخ، سبب غفلت از فقه حکومتی شد
اعتماد در صفحه 2 سخنان آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در دیدار با اعضای شورای مرکزی مجمع ایثارگران را منعکس ساخته و با اشاره به لمس عینی خویش از تنفر مردم از استبداد و استعمار در سفرهای تبلیغی پیش از انقلاب، گفته است: «علمای شیعه که در طول تاریخ همیشه در حکومت‌ها گوشه‌نشین بودند، کمتر به فقه حکومتی می‌پرداختند و می‌بینیم که کتاب‌های مربوط به احکام شخصی بسیار قطور و بالعکس، کتاب‌های فقهی مربوط به اداره جامعه یا نیست یا اگر هست، بسیار محدود هستند.»
 

او با بیان برخی از نوآوری‌های امام در فقه حکومتی، یادآور شد: «ایشان کارشناس اصیل و بی‌نظیر اسلام و آشنا به فرهنگ عمیق ملی و دینی ایرانیان بود و به خاطر همین امر محبوب قلوب بود و حتی در تبعید نیز با اشارات خویش، مردم و مبارزین را برای قیام علیه رژیم پهلوی هدایت و رهبری می‌کرد.»
 
 
 
سخنگوی دولت: رئیس جمهوری از لغو کنسرت‌ها ناراضی است
این روزنامه در صفحه 3 گزارشی از جلسه این هفته سخنگوی دولت با خبرنگاران داده و از قول دکتر نوبخت به نارضایتی رئیس جمهوری از لغو کنسرت‌ها اشاره کرده است. نوبخت با تاکید بر اینکه رییس‌جمهور در برخی سخنرانی‌های خود به صراحت مراتب نارضایتی خود را این موضوع بیان کرده‌است، اظهار کرد: «انتظار داریم در خصوص کنسرت‌هایی که با مجوز انجام می‌شود، شاهد لغو آنها نباشیم چرا که آثار اجتماعی و فرهنگی سویی دارند.»
 
او در ادامه، لغو مجوز کنسرت‌ شخصیت های هنری برجسته ای چون استاد ناظری را که اصالت و متانت برنامه‌های آنان برای همه روشن است، غیرقابل قبول دانسته و گفته است: «قطعا مواضع رییس‌جمهور در این موارد قابل تسری به همه کنسرت‌هایی است که مجوز دارند».
 

سخنگوی دولت در بخش دیگری از سخنان، با اشاره به تلاش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان حج و زیارت برای فراهم کردن مقدمات حج امسال، افزود: « دولت تلاش کرد تا سفر حج را با شرایطی در شأن زایران ایرانی برقرار گردد اما دولت عربستان تاکنون این زمینه‌ را فراهم نکرده است.»
 
او همچنین با اشاره به وقت اندک باقیمانده از دوره جاری مجلس، طرح نظام بانکداری اسلامی از سوی برخی نمایندگان و بررسی با فوریت آن در کمیسیون مربوطه را زمان بر دانسته و طرح این قانون مادر به صورت آزمایشی را بی مفهوم دانسته است.
 
 
 
علیرضا قربانی: با رفتارهای قهری، اعوجاج‌های ناسازگار با هنجارهای ایرانی- اسلامی میدان دار خواهند شد
روزنامه اعتماد در صفحه 16 از نامه علیرضا قربانی در اعتراض به لغو کنسرت های کیهان کلهر و شهرام‌ ناظری در نیشابور خبر داده و همراهی آن با خبر مخالفت رییس‌جمهور با این لغو کنسرت‌ها را سبب برجسته شدن این موضوع در حوزه فرهنگ و هنر دانسته است.
 

قربانی که سال گذشته خود درگیر ماجراهای لغو کنسرت شده و چندین‌بار کنسرت‌هایش در شهرهای مختلف و ناگهانی لغو شده بود، در این نامه به شرایط فعلی موسیقی ایران اشاره کرده و نوشته است: «با صدای بلند دادخواهی می‌کنم. چندان دور نیست که با این‌گونه رفتارهای قهری، همین پت پت رنجور موسیقی ایرانی رو به افول برود و جای آن را موسیقی‌هایی پر کند که هیچ ریشه‌ای در فرهنگ و آیین ما نداشته است.»
 
 
چرا فائزه زیرک نبود!
اعتماد در صفحه 16 یادداشت تکمیلی علی شکوهی درباره قصه ملاقات فائزه هاشمی با یکی از سران بهاییان ایران را منتشر ساخته و با اشاره به نوظهور بودن فرقه بهاییت و پیوند خوردن آن با صهیونیسم، آن ها را از جهت اعتقادی،  سیاسی و امنیتی در تقابل با تشیع و جمهوری اسلامی و منافع نظام اسلامی دانسته است.
 
او اما در کنار ساختگی دانستن این مذهب، از حق زندگی، حیات، کار و تحصیل بهایی ‌زادگان دفاع کرده و نوشته است: «نظام اسلامی هم در طی این سال‌ها، اگر آنان اصراری به علنی کردن دین خود نداشتند، تجاهل‌العارف کرده و فرصت‌هایی را در اختیارشان قرار داده است، اما متاسفانه تبعیت آنان از سازمان بهاییت مستقر در اسراییل موجب شده است که خودشان اصرار بر علنی کردن مذهب ساختگی خود داشته باشند و همین امر موجب برخورد با بخش تشکیلاتی سازمان بهاییان شده است.»
 

او با اشاره به اینکه زندان، روند رابطه عاطفی میان افراد را تسهیل و تسریع می‌کند، نوشته است: «در اقامت چندماهه افراد در کنار یکدیگر، به تدریج رفاقت و دوستی و محبت ضمنی شکل می‌گیرد و این امر، ارتباطی به نوع نگرش سیاسی و مذهبی و ماهیت متفاوت جرایم آنان ندارد و طبیعی است که میان فائزه هاشمی با هم‌بندی‌هایش همین نوع ارتباط برقرار شده باشد، زیرا هیچ زندانی حاضر نیست در درون زندان، یک زندان دیگر برای خود بسازد و ارتباط خودش با دیگران را صرفا بر اساس همان مبانی و اصولی تنظیم کند که در بیرون و در سطح جامعه انتظار داریم.»
 
او دیدار فائزه هاشمی با هم بندی سابقش را اگرچه به عنوان یک کار اخلاقی انجام شده باشد، به خاطر «در موضع تهمت قرار دادن خود» و  اجازه عکس گرفتن و انتشار آن محکوم دانسته و پرسیده است که چرا زیرکی سیاسی یک مسلمان در این ماجرا ظاهر نشده و فائزه هاشمی جوانب کار را مورد توجه قرار نداد؟
 
 
 
دیگر عناوین برگزیده «اعتماد» امروز:
 
آیت‌الله محقق داماد: تضارب آرا در حوزه‌های علمیه به نفع پیشرفت الهیات است که اگر تعطیل شود و به کسی اجازه نقد مخالف داده نشود، پیشرفت الهیات میسر نمی‌شود./ روشنفکری در لغت به معنای عالِم است و عالِم یعنی فرد روشنفکر که این معنی در مقابل جاهل یعنی فردی که از نظر فکری تاریک است به کار می‌رود./ ایران امروز ‌ام‌القرای مباحث الهیات در جهان است.
 
 
رییس سازمان حج و زیارت: سعودی‌ها اخیرا اعلام کرده‌اند که حاضرند تمهیداتی را فراهم کنند تا ویزای زایران در داخل کشور صادر شود، اما تفاهمنامه‌ای که در آن عزت و کرامت و حرمت زایران حفظ نشده و تضمینی برای تامین امنیت زایران در آن قید نشده باشد، امضا نخواهد شد.

پاپ فرانسیس: اروپا باید بهتر از گذشته مهاجران را در جامعه خود ادغام کند که در همین راستا انتخاب یک مسلمان به عنوان شهردار لندن مثال بسیار خوبی است./ در مواجهه با افراط‌گری اسلامی، باید بر این مساله توجه کنیم که مدل دموکراسی که به کشورهای دارای ساختار قبیله‌ای مانند عراق و لیبی صادر می‌شود، بیش از حد غربی است.
 
 
آنجلینا جولی: امریکا برای من کشوری است که توسط مردمانی ساخته شده است که برای آزادی گرد هم آمده‌اند، به خصوص آزادی مذهب؛ بر همین اساس، سخت است بشنویم که کسی برای ریاست‌جمهوری امریکا می‌آید که تفکراتی علیه مسلمانان دارد.