سروش محلاتی: تفکری که می‌گوید به‌جای خدا امام حسین را راضی کن، شرک‌آلود است
«طرفداران اندیشه اشاعره در میان اهل سنت بسیار زیادند و متاسفانه میان شیعیان هم تاثیراتی داشته و کار به جایی رسیده که برخی از مسلمانان متدین و آدم‌های خوب عقل را تخطئه کرده و برخی افراد کج‌فهم در میان ما، این مسئله را آن قدر تنزل داده‌اند که می‌گویند هر کاری آقای زید بگوید خوب است، پس خوب است! در حالی که شیعه ۱۴۰۰ سال است با این طرز تفکر مبارزه می‌کند.»
حجت‌الاسلام والمسلمین سروش محلاتی در سلسله مباحث «دین و عدالت» با بیان این که هیچ مسلمانی نیست که به خداوند نسبت ظلم بدهد، گفت: اما مسئله این است که اگر ما بخواهیم روابط انسانی خودمان را بر اساس عدالت شکل بدهیم چه رابطه‌ای بین این عدالت و عدل الهی وجود دارد.
وی به برخی از آیات اشاره کرد و گفت: امروزه برخی استدلال‌هایی که برخی علما دارند با استناد به همین آیات است. به عنوان مثال برخی که معتقدند تفاوت بین دیه و قصاص مرد و زن ظلم است و لذا این حکم نمی‌تواند حکم الهی باشد. البته ماکاری با درست یا غلط بودن نتیجه‌گیری این افراد نداریم، اما نکته این است که همین آیات مبنای استدلال آنان قرار گرفته است. چرا که خداوند در آن‌ها از ظلم در تشریع و تکوین به مسلمان و کافر اعلام برائت می‌کند.
وی با طرح این سوال که «چرا ما شیعیان صفت عدالت خداوند را جزو اصول مذهب خود قرار داده‌ایم و مگر در این زمینه اختلاف نظری وجود دارد؟» پاسخ داد: اهل حدیث و اهل سنت نیز معتقدند خدا عادل است. اما تفسیر آن‌ها از عدالت با تفسیر ما متفاوت است.
استاد حوزه علمیه قم توضیح داد: فرق در این است که آن‌ها می‌گویند هر کاری خداوند انجام دهد عدل است و ما اصلا نمی‌فهمیم عدالت چیست. اما ما (عدلیه و معتزله) در برابر این عقیده می‌گوییم عدالت یک واقعیت است، مستقل از شریعت. کار بد، بد است حتی اگر خداوند نفرموده باشد. ما زشتی ظلم و خوبی عدل را درک می‌کنیم و بعد از آن می‌گوییم خداوند به زشتی دستور نمی‌دهد.
به گفته سروش محلاتی، نتیجه تفکر در خط سیر اشاعره این است که فرد هر کاری را انجام می‌دهد و بعد مدعی می‌شود چون خدا به این کار فرمان داده این فعل ظلم نیست. تفاوت این‌ها با سایر ظالمین این است که به ظلم خود مارک امر خدا و یک پوشش دینی هم می‌زنند.
وی ادامه داد: این اندیشه همچنان در میان اهل سنت بسیار زیاد است و متاسفانه میان شیعیان هم تاثیراتی داشته و کار به جایی رسیده که برخی از مسلمانان متدین و آدم‌های خوب عقل را تخطئه کردند. برخی از کج‌فهم‌ها در میان ما، این مسئله را آن قدر تنزل دادند که گفتند هر کاری را آقای زید بگوید خوب است، پس خوب است! و هر کاری که بگوید بد همان می‌شود بد. ما عدلیه‌ایم و ۱۴۰۰ سال با اشاعره بحث کرده‌ایم که خداوند حق ندارد کاری خلاف ظلم انجام دهد چه برسد به دیگران!
حجت‌الاسلام سروش در بخش دیگری از سخنانش با تأمل در دعاهای قرآن کریم گفت: توحید قرآنی به ما اجازه نمی‌دهد احدی را به جز خدا با نام رب بخوانیم و اشتباهی که مشرکین می‌کردند این بود که می‌گفتند خداوند جهان را آفرید و سپس افرادی را برای مدیریت آن گماشت و امور را به آنان تفویض کرد. خطای دوم آن‌ها این بود که می‌گفتند راضی کردن این خالق که توقعات زیادی دارد سخت است ولی راضی کردن این ارباب که اتفاقا کارها هم به عهده آن‌هاست راحت است.
استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: این مشکل بین برخی مسلمانان هم هست. عده‌ای می‌گویند راضی کردن خدا سخت است. اطاعت خدایی که می‌گوید نماز بخوان، در این گرما روزه بگیر، مال حرام نخور و … کار دشواری است. اما راضی کردن امام حسین(ع) راحت است. با یک گریه کردن و نذری دادن می‌توان دلش را به دست آورد. اما باید توجه کنیم، این آن تلقی‌ای است که قرآن با آن مبارزه کرده و شرک‌آلود است.
وی با قرائت فرازی از کتاب استاد شهید مطهری از قول ایشان ادامه داد: «اگر در میان مسلمانان هم کسی چنین اعتقادی داشته باشد که در کنار دستگاه سلطنت ربوبی، سلطنت دیگری هم وجود دارد و در مقابل آن دست اندر کار است، چیزی جز شرک نخواهد بود. اگر کسی گمان کند که تحصیل رضا و خشنودی خدای متعال، راهی دارد و تحصیل رضا و خشنودی فرضاً امام حسین (علیه السلام) راهی دیگر دارد و هریک از این دو، جداگانه ممکن است سعادت انسان را تأمین کنند، دچار گمراهی بزرگی شده است. در این پندار غلط چنین گفته می‌شود که خدا با چیزهایی راضی می‌شود و امام حسین (علیه السلام) با چیزهای دیگر؛ یعنی مثلاً خدا با انجام دادن واجبات و ترک گناهان خشنود می‌گردد، ولی امام حسین (علیه السلام) با این امور کاری ندارد. رضای او در این است که مثلاً برای فرزند جوانش علی اکبر (علیه السلام) گریه یا دست‌کم تباکی کنیم؛ یعنی حساب امام حسین از حساب خدا جداست! و چنین نتیجه گرفته شود که تحصیل رضای خدا دشوار است؛ زیرا باید کارهای بسیاری را انجام داد تا او راضی گردد، اما تحصیل خشنودی امام حسین (علیه السلام) آسان است و فقط با گریه، عزاداری و بر سر و سینه زدن به دست می‌آید و زمانی که خشنودی امام حسین (علیه السلام) حاصل شد، او در دستگاه خدا نفوذ دارد و شفاعت می‌کند و کارها درست می‌شود.»
وی به برخی از آیات اشاره کرد و گفت: امروزه برخی استدلال‌هایی که برخی علما دارند با استناد به همین آیات است. به عنوان مثال برخی که معتقدند تفاوت بین دیه و قصاص مرد و زن ظلم است و لذا این حکم نمی‌تواند حکم الهی باشد. البته ماکاری با درست یا غلط بودن نتیجه‌گیری این افراد نداریم، اما نکته این است که همین آیات مبنای استدلال آنان قرار گرفته است. چرا که خداوند در آن‌ها از ظلم در تشریع و تکوین به مسلمان و کافر اعلام برائت می‌کند.
وی با طرح این سوال که «چرا ما شیعیان صفت عدالت خداوند را جزو اصول مذهب خود قرار داده‌ایم و مگر در این زمینه اختلاف نظری وجود دارد؟» پاسخ داد: اهل حدیث و اهل سنت نیز معتقدند خدا عادل است. اما تفسیر آن‌ها از عدالت با تفسیر ما متفاوت است.
استاد حوزه علمیه قم توضیح داد: فرق در این است که آن‌ها می‌گویند هر کاری خداوند انجام دهد عدل است و ما اصلا نمی‌فهمیم عدالت چیست. اما ما (عدلیه و معتزله) در برابر این عقیده می‌گوییم عدالت یک واقعیت است، مستقل از شریعت. کار بد، بد است حتی اگر خداوند نفرموده باشد. ما زشتی ظلم و خوبی عدل را درک می‌کنیم و بعد از آن می‌گوییم خداوند به زشتی دستور نمی‌دهد.
به گفته سروش محلاتی، نتیجه تفکر در خط سیر اشاعره این است که فرد هر کاری را انجام می‌دهد و بعد مدعی می‌شود چون خدا به این کار فرمان داده این فعل ظلم نیست. تفاوت این‌ها با سایر ظالمین این است که به ظلم خود مارک امر خدا و یک پوشش دینی هم می‌زنند.
وی ادامه داد: این اندیشه همچنان در میان اهل سنت بسیار زیاد است و متاسفانه میان شیعیان هم تاثیراتی داشته و کار به جایی رسیده که برخی از مسلمانان متدین و آدم‌های خوب عقل را تخطئه کردند. برخی از کج‌فهم‌ها در میان ما، این مسئله را آن قدر تنزل دادند که گفتند هر کاری را آقای زید بگوید خوب است، پس خوب است! و هر کاری که بگوید بد همان می‌شود بد. ما عدلیه‌ایم و ۱۴۰۰ سال با اشاعره بحث کرده‌ایم که خداوند حق ندارد کاری خلاف ظلم انجام دهد چه برسد به دیگران!
حجت‌الاسلام سروش در بخش دیگری از سخنانش با تأمل در دعاهای قرآن کریم گفت: توحید قرآنی به ما اجازه نمی‌دهد احدی را به جز خدا با نام رب بخوانیم و اشتباهی که مشرکین می‌کردند این بود که می‌گفتند خداوند جهان را آفرید و سپس افرادی را برای مدیریت آن گماشت و امور را به آنان تفویض کرد. خطای دوم آن‌ها این بود که می‌گفتند راضی کردن این خالق که توقعات زیادی دارد سخت است ولی راضی کردن این ارباب که اتفاقا کارها هم به عهده آن‌هاست راحت است.
استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: این مشکل بین برخی مسلمانان هم هست. عده‌ای می‌گویند راضی کردن خدا سخت است. اطاعت خدایی که می‌گوید نماز بخوان، در این گرما روزه بگیر، مال حرام نخور و … کار دشواری است. اما راضی کردن امام حسین(ع) راحت است. با یک گریه کردن و نذری دادن می‌توان دلش را به دست آورد. اما باید توجه کنیم، این آن تلقی‌ای است که قرآن با آن مبارزه کرده و شرک‌آلود است.
وی با قرائت فرازی از کتاب استاد شهید مطهری از قول ایشان ادامه داد: «اگر در میان مسلمانان هم کسی چنین اعتقادی داشته باشد که در کنار دستگاه سلطنت ربوبی، سلطنت دیگری هم وجود دارد و در مقابل آن دست اندر کار است، چیزی جز شرک نخواهد بود. اگر کسی گمان کند که تحصیل رضا و خشنودی خدای متعال، راهی دارد و تحصیل رضا و خشنودی فرضاً امام حسین (علیه السلام) راهی دیگر دارد و هریک از این دو، جداگانه ممکن است سعادت انسان را تأمین کنند، دچار گمراهی بزرگی شده است. در این پندار غلط چنین گفته می‌شود که خدا با چیزهایی راضی می‌شود و امام حسین (علیه السلام) با چیزهای دیگر؛ یعنی مثلاً خدا با انجام دادن واجبات و ترک گناهان خشنود می‌گردد، ولی امام حسین (علیه السلام) با این امور کاری ندارد. رضای او در این است که مثلاً برای فرزند جوانش علی اکبر (علیه السلام) گریه یا دست‌کم تباکی کنیم؛ یعنی حساب امام حسین از حساب خدا جداست! و چنین نتیجه گرفته شود که تحصیل رضای خدا دشوار است؛ زیرا باید کارهای بسیاری را انجام داد تا او راضی گردد، اما تحصیل خشنودی امام حسین (علیه السلام) آسان است و فقط با گریه، عزاداری و بر سر و سینه زدن به دست می‌آید و زمانی که خشنودی امام حسین (علیه السلام) حاصل شد، او در دستگاه خدا نفوذ دارد و شفاعت می‌کند و کارها درست می‌شود.»
گفتنی است سلسله مباحث حجت‌الاسلام و المسلمین محمد سروش محلاتی تحت عنوان «دین و عدالت» که از ابتدای ماه مبارک رمضان آغاز شده، هر شب ساعت ۲۲:۱۵ در کانون توحید واقع در میدان توحید، خیابان پرچم برقرار است.
