سازمان دیانت در گیرودار علویان و شیعیان

سازمان دیانت در گیرودار علویان و شیعیان
سال‌هاست که سازمان دیانت به عنوان تنها سازمان متولی کلیه امور دینی ترکیه مطرح است. بدین ترتیب امور دینی در کشور لائیک ترکیه کاملاً‌ تحت نظارت و کنترل دولت درآمده است. گرچه غالب مردم ترکیه سنی‌مذهبند اما اقلیت‌های علوی (با جمعیت قابل توجه 20 میلیونی)،‌ شیعیان (در ترکیه با عنوان جعفری شناخته می‌شوند)، ارامنه،‌ یزیدیان و مسیحیان ارتدکس از دیگر اقلیت‌های ترکیه هستند که البته هیچ‌یک تحت پوشش یا حمایت سازمان دیانت نیستند. به عبارت دیگر سازمان دیانت تنها متولی اهل‌سنت است.
در حال حاضر حدود 120 هزار نفر به عنوان کارمند سازمان دیانت در مراکز و مساجد تحت پوشش سازمان فعالیت می‌کنند به طوری که بیشترین تعداد کارکنان دولت را نیروهای سازمان دیانت تشکیل می‌دهند. امام جماعت،‌ مؤذن و خادم مساجد شامل کارکنان دولت هستند. امامان جماعت ترکیه در دبیرستان‌های امام خطیب آموزش‌های اولیه برای تصدی سمت امام جماعتی را می‌بینند. فارغ‌التحصیلان می‌توانند در آزمون‌های ویژه ورود به سازمان شرکت و در صورت قبولی در مساجد مشغول به کار شوند. متن سخنرانی‌های نماز جمعه هر هفته به صورت مکتوب به امامان جمعه ارسال می‌شود. هزینه اداره مساجد به عهده سازمان دیانت است و مبلغ آب و برق مساجد رایگان می‌باشد.
مسیحیان و ارامنه به علت اختلاف ذاتی خود با مسلمانان به صورت مستقل به امور دینی خود رسیدگی می‌کنند. یزیدیان نیز به صورتی اقلیتی کم‌جمعیت و فاقد قدرت و رسانه در میان کردان عموماً‌ علوی یا شافعی مذهب زندگی می‌کنند.
 

در این میان ارتباط علویان و جعفریان با سازمان دیانت حکایت دیگری دارد. علویان می‌کوشند تا حقوق دینی که در طول تاریخ از آنان سلب شده است،‌ از دولت ترکیه بازستانند. بخشی از این حقوق مربوط به سازمان دیانت می‌شود. چرا که هیچ‌گاه مراکز عبادتی علویان یعنی «جمع‌خانه»‌ها از سوی ملت و دولت ترکیه به عنوان یک مرکز عبادی به رسمیت شناخته نشده است. لذا هیچ‌گونه حمایتی نیز از این مراکز عبادی صورت نمی‌گیرد و جمع‌خانه‌ها با هزینه‌های شخصی علویان اداره می‌شود و اداره کنندگان آن حقوقی از سازمان دیانت دریافت نمی‌کنند. علویان اصرار دارند تا جمع‌خانه‌ها به عنوان مراکز عبادی به رسمیت شناخته شده و از سوی سازمان دیانت خدماتی که به مساجد ارائه می‌شود شامل جمع‌خانه‌ها نیز گردد. این مسأله در کنار دیگر مطالبات علویان از دولت همواره موجب تنش‌هایی شده است. اما به تازگی گورمز،‌ رئیس سازمان دیانت با حضور در یک جمع‌خانه علویان در منطقه زیتون‌بورنو با چند تن از بزرگان علویان به گفت‌وگو نشست. او خطاب به خبرنگاران گفت: «اگر در دیدار یک رئیس سازمان امور دیانت ترکیه از یک درگاه علوی تأخیری صورت پذیرفته من به‌شخصه از این تأخیر متأسفم.» وی هم‌چنین در اظهار نظری دیگر گفت: «علوی‌گری نه ضد تسنن است و نه در مقابل آن، و صحیح نیست در مورد آن به عنوان یک دین مستقل بحث شود. یک فرهنگ نمی‏تواند صرفاً به صورت شفاهی به حیات خود تداوم بخشد. اگر فرهنگی، منابع مکتوب خود را از دست بدهد، ارجاعات خود را نیز از دست خواهد داد. بنابراین در این خصوص، تصمیم به یک اقدام جدی گرفتیم. به طوری که منابع مورد اتفاق علوی و بکتاشی را یافتیم و آن‏ها را همراه با متون اصلی، به صورت روان ترجمه و منتشر کردیم.»
 

بر خلاف علویان، شیعیان همواره می‌کوشند از نفوذ سازمان دیانت در امور مساجد شیعیان جلوگیری کنند. روحانیان شیعه از عضویت در سازمان دیانت ممانعت به عمل می‌آورند و عقیده دارند مساجد شیعیان باید مستقل از سازمان دیانت فعالیت کنند. دلیل این امر بیم از آسیمیله شدن و حکومتی شدن فرهنگ جعفری است. این مسأله به روشنی از سوی صلاح‌الدین اؤزگوندوز رهبر بخش مهمی از شیعیان ترکیه که تحت عنوان انجمن زینبیه فعالیت می‌کنند مطرح شد. وی در واکنش نسبت به تصمیم سازمان دیانت مبنی بر به استخدام درآمدن روحانیان و شخصیت‌های مذهبی مذاهبی هم‌چون شافعیان، جعفری‌ها، نقشبندی‌ها و مساجد تحت اداره نورچی‌ها گفت: «قبل از هر چیز باید دغدغه‌های ما از بین برود. باید ضمانتی قانونی مبنی بر عدم آسیمیله شدن جعفری‌ها در سازمان دیانت داده شود. پس از آن می‌توان بر روی جزئیات کار صحبت کرد.»
 

به عقیده شیعیان ترکیه، عضویت یک روحانی شیعی در سازمان دیانت، به عنوان توهینی به هویت دینی شیعیان مطرح است و عالمانی که با سازمان دیانت همکاری کنند به شدت از سوی جامعه شیعی طرد می‌شوند. این‌گونه است که سازمان دیانت هنوز نتوانسته است اداره امور مساجد شیعیان را در دست بگیرد.

از مشیخت تا دیانت
در دوران خلافت عثمانی امور دینی به سازمانی به نام «مشیخت» محول شده بود. ریاست سازمان مذکور به عهده شیخ الاسلام بود. در سال 1920 این گونه امور به وزارتخانه ای به نام «وزارت مشیخت، شریعت و اوقاف»‌ واگذار گردید.
 

در 3 مارس 1924 با هدف تفکیک امور دینی از سیاست، وزارت مذکور منحل گردید و به جای آن سازمانی به نام «ریاست امور دینی» مطابق ماده واحده 429 ایجاد گردید. این سازمان وابسته به نخست وزیری می‌باشد. اولین رئیس سازمان فردی به نام «محمد رفعت افندی بؤرَچی‌زاده» بود و ریاست کنونی آن با آقای محمد گؤرمز است.
 

در سال 1924 ریاست امور دینی تشکیل می‌شد از: «رئیس، هیأت مشاوره و مأموران مرکز». در سال 1927 به تشکیلات مذکور بخش‌های دیگری اضافه گردید از جمله: ریاست هیأت بررسی مصاحیف (کتب)، مدیریت مؤسسات دینی و واحدهای مدیریت مأموران و سجل و مدیریت اوراق و تحریرات.
 

در سال 1935 قانون شماره 2800 به عنوان اولین قانون مربوط به تشکیلات و وظایف امور دینی تصویب گردید. در قانون مذکور، کادر، چگونگی کار مأموران مرکز و شهرستان‌ها و مقررات نصب آنان مشخص شده بود. در نظام‌نامه قانون مذکور (مصوب 1937) نیز مطالب بیشتری در مورد مأموران و وظایف تشکیلات مطرح شده است.
 

از سال 1927 تا 1950 تغییری در تشکیلات سازمان دیده نمی‌شود، اما با تصویب قانون شماره 5634 در نیسان 1950 ریاست امور دینی با توجه به شرایط روز تجدید ساختار شد. مطابق قانون اساسی بعضی از واحدهای تشکیلات مرکز تغییر یافت؛ معاونت ریاست سازمان ایجاد گردید؛ دو مدیریت به نام‌های مدیریت خادمان (امور) خیریه و مدیریت انتشارات به تشکیلات مذکور اضافه گردید. مضاف بر این، برای اولین بار نهاد واعظین سیار به وجود آمد و بدین ترتیب کلیه واعظین به عنوان کادر حقوق‌بگیر شناخته شدند.
 

ماده 154 قانون اساسی سال 1961، ریاست امور دینی را به عنوان نهادی که در دوران اداره عمومی کشور قرار می‌گیرد، شناخته و وظایف آن را به قانون خاص محول کرد.
 

در تاریخ 1965 مطابق قانون شماره 633 مربوط به تشکیلات و وظایف ریاست امور دینی، اصلاحات دیگری در امور سازمان داده شد. بر اساس قانون مذکور، مأموران سازمان با عنوان «مجریان امور مربوط به مسائل اعتقادی، عبادت و اخلاق، تنویر اجتماع در امور دینی و اداره مکان‌های عبادی (مساجد) شناخته شدند. در واقع تغییرات جدید در سازمان مذکور با تصویب قانون بالا ایجاد شد.
 

با تصویب قانون شماره 1982، توسعه تشکیلات سازمان در خارج از کشور نیز عملی گردید. اما قانون مذکور مطابق حکم دادگاه قانون اساسی در سال 1979 ابطال گردید. قانون شماره 657 نیز که در رابطه با مأموران دولت می‌باشد، برخی از مواد مذکور در قانون شماره 633 را از اعتبار انداخت. با محدودیت‌های مذکور، سازمان خواه در مورد تشکیلات کنونی خود و خواه در رابطه با خدماتی که انجام می‌دهد، جوابگو نیست.
 

قانون اساسی 1982 نیز نه تنها همانند قانون اساسی قبلی (1961) امور دینی را به عهده سازمان مذکور گذاشت، بلکه برای انجام امور دینی موازینی را نیز قرار داد. به طوری که مطابق اصل 136 قانون مذکور، ریاست امور دینی نهادی است که در درون اداره عمومی کشور جای گرفته، در چارچوب لائیسم و به دور از اندیشه‌ها و نظرات سیاسی و با هدف قرار دادن حاکمیت و مقاومت ملی و طبق قانونی خاص انجام وظیفه می‌نماید.
 

سازمان دیانت از تاریخ تصویب قانون اساسی 1982، همان طور که در اصل مذکور ذکر گردیده، وظایف دینی خود را در داخل و خارج از کشور انجام می‌دهد. به عبارتی، با رعایت لائیسم و هم‌سو با دولت و به دور از مسائل سیاسی انجام وظیفه می‌نماید.
 

در قانون اساسی ترکیه وظیفه ریاست امور دیانت چنین قید شده است:‌ »در راستای اصول لائیسم، خارج از همه اندیشه‌ها و دیدگاه‌ها مانده و همبستگی و یکپارچگی ملت به عنوان هدف در پیش گرفته،‌ اصول اخلاقی و عبادی دین اسلام و امور مرتبط با آن را اجرا کند و مردم را از نظر دینی روشن و مکان‌های عبادی را اداره کند.»

تشکیلات سازمان
سازمان دیانت متشکل از تشکیلات مرکز، شهرستان‌ها و خارج از کشور می‌باشد.
الف ـ تشکیلات مرکز:
تشکیلات مرکز عبارتند از: رییس، معاون و واحدهای ذیل الذکر:

واحدهای اصلی
ـ شورای عالی امور دینی
این شورا عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری و مشورتی سازمان است که از یک رئیس و 15 عضو و به تعداد کافی کارشناس تشکیل می‌شود. خط مشی سازمان از طریق این نهاد مشخص می‌شود. پاسخ‌های دینی نیز به عهده این نهاد می‌باشد. این واحد در امور دینی تحقیق و بررسی می‌کند و انتشار آثار سازمان با تصویب آن صورت می‌پذیرد.
ـ مؤسسه بررسی قرآن
این مؤسسه عهده‌دار بررسی امور مربوط به انتشار قرآن است. به عبارتی، چاپ هر نوع قرآن نیازمند مجوز است و بدون تأیید مؤسسه مذکور، انتشار قرآن اعم از این که از طرف سازمان یا انتشارات دیگر، ممکن نیست. این مؤسسه در مورد قرآن کریم تحقیقات علمی نیز انجام می‌دهد.
ـ‌ریاست دایره خدمات دینی
این دایره امور مربوط به توضیح مسائل دینی را به عهده دارد. مسائلی از قبیل تعیین اوقات نماز، ایام دینی، هلال ماه و . . . به عهده اداره مذکور است.
ـ ریاست آموزش دینی
این دایره امر آموزش دینی افراد شاغل در سازمان را به عهده دارد. این آموزش سالانه بوده و افراد آموزش‌دیده با هدف شغلی در کلاس‌ها حضور می‌یابند. امور مربوط به کلاس‌های قرآن نیز به عهده دایره مذکور است.
ـ ‌ریاست دایره حج
برنامه‌ریزی و اجرای کلیه امور مربوط به انجام حج و عمره حجاج بیت‌الله الحرام در داخل و خارج از کشور با دایره مذکور می‌باشد. این اداره در اجرای هدف فوق با سایر ارگان‌ها و مؤسسات نیز همکاری می‌کند.
ـ‌ ریاست بخش انتشارات دینی
انجام امور مربوط به انتشارات دینی (اعم از سمعی بصری، چاپی و . . .) به عهده بخش مذکور است. خدمات کتابخانه‌ای سازمان نیز با اداره فوق می‌باشد.
ـ ریاست دایره روابط خارجی
ارائه خدمات دینی برای ترک‌ها (اعم از اتباع ترکیه و کشورهای ترک‌زبان ) با دایره مذکور می‌باشد. اجرای امور مرتبط با خدمات مذکور، برگزاری سمینارها و تشکیل کلاس برای افراد اعزامی به خارج، راهنمایی هیأت‌ها، گروه‌ها و افرادی که از خارج آمده‌اند و با سازمان مذکور ارتباط برقرار می‌کنند به عهده این بخش است.

واحدهای مشورتی و بازرسی
ـ دایره بازرسی
ـ‌ دایره مشاوره حقوقی
ـ ریاست دایره تحقیق، برنامه ریزی و هماهنگی
ـ واحدهای پشتیبانی
ـ ریاست دایره پرسنلی (کارگزینی)
ـ ریاست دایره اداری ـ مالی
ـ مدیریت به کار اندازی سرمایه‌گردان
ـ کارشناسی دفاع اجتماعی
ـ مدیریت روابط عمومی و مطبوعاتی
ـ مدیریت مرکز اطلاع رسانی
ـ مدیریت خدمات فنی

تشکیلات شهرستان‌ها
تشکیلات سازمان امور دیانت در شهرستان‌ها متشکل از مفتی‌گری‌های استان‌ها و شهرها و مدیریت‌های مرکز آموزش می‌باشد. مفتی‌گری‌ها، مراکز مفتی‌گری در استان‌ها و شهرستان‌ها تشکیل می‌یابند.
 

در مفتی‌گری‌های استان‌ها مفتی استان، معاون مفتی، مدیر شعبه، واعظ، مدیر کلاس قرآن، بازرس، کارشناس، متصدی، معلم کلاس قرآن، امام خطیب، مؤذن، خادم مسجد و دیگر پرسنل لازم حضور دارند.
 

در مراکز مفتی‌گری شهرستان‌ها مفتی شهرستان، واعظ، متصدی، کارشناس، معلم قرآن، امام خطیب، مؤذن، خادم مسجد و . . . مشغول هستند.

مدیریت های مراکز آموزشی
مراکز آموزشی سازمان دیانت در شهرهای آنتالیا، بولو، الازیغ، ارزروم، کاستامونو، قونیه، استانبول، مانیسا و ترابوزان مستقر هستند. در مراکز آموزشی افرادی چون مدیر مرکز، معلم، کارشناس، متصدی و . . . مشغول می‌شوند.

تشکیلات خارج از کشور
سازمان دیانت در کشورهای ترک‌زبان و یا کشورهایی که اتباع ترکیه در آن‌ها حضور پررنگی دارند، فعالیت می‌کنند. تشکیلات سازمان در سفارتخانه‌های ترکیه با عنوان رایزنی به امور دینی و در کنسولگری‌های آن با عنوان وابسته امور دینی مستقرند.
 

رایزنی‌های امور دینی ترکیه در کشورهای آلمان، آمریکا، استرالیا، بلژیک، دانمارک، فرانسه، هلند، سوئد، سوئیس، روسیه، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، ترکمنستان، انگلیس، مقدونیه و قبرس شمالی حضور دارند.
 

وابسته‌های امور دینی نیز در شهرهای برلین، دوسلدورف، اسن، فرانکفورت، هامبورگ، هانوفر، کلن، کارلسروهه، مونیخ، نورنبرگ، اشتوتگارت، مونستر و ماینز آلمان، شهرهای ملبورن و سیدنی استرالیا، شهر دونته هلند، شهر لیون فرانسه، شهر نیویورک آمریکا، شهر جده عربستان، نخجوان و کوستنس رومانی مستقر هستند.
 

در کشورهای کانادا، نروژ، لیتوانی، اوکراین، مغولستان و گرجستان نیز مأموران سازمان بدون عنوان رایزنی یا وابسته دینی به فعالیت دینی مشغول هستند.
 

برخی از خدمات مهمی که از طرف سازمان دیانت انجام یافته‌اند:
تشکیل نهاد عالی امور دینی
این نهاد به عنوان عالی‌ترین ارگان تصمیم‌گیری و مشورتی سازمان دیانت است. نهاد مذکور دارای کمیسیون‌های فتوا، انتشارات دینی و مطبوعات، خدمات دینی و ارشاد و آیین‌نامه می‌باشد. مرکز سالانه به حدود 1000 سؤال دینی به طور مکتوب پاسخ می‌دهد. به طور شفاهی نیز به سؤالات دینی پاسخ لازم داده می‌دشود.
برگزاری اجلاس‌های مشورتی دینی
سازمان دیانت از تاریخ تأسیس تاکنون دو بار در سال‌های 93 و 98 در آنکارا اجلاس‌های مشورتی دینی تشکیل داده است. در اجلاس اخیر از پاتریک‌های ارمنی، رومی، سوریانی و فنری (از مسیحیانی که در دوره عثمانی کار ترجمه را عهده‌دار بودند) و خاخام‌های ترکیه و تعدادی نیز از خارج جهت شرکت در آن‌ها دعوت شده بود.
هدف از برگزاری اجلاس‌های مذکور، روشن ساختن اذهان عمومی در مورد مسائل دینی بود. در اجلاس 98 سه کمیسیون تشکیل شده بود. کمیسیون دیالوگ ادیان، کمیسیون حل مسائل ایجاد شده از تفسیرهای مختلف دینی و کمیسیون آموزش دینی. در اجلاس مذکور 39 تصمیم با ماهیت استشاری به تصویب اعضا رسید.
برگزاری سه اجلاس مشترک دینی
با کشورهای ترک‌زبان، کشورهای بالکان ـ قفقاز و جمعیت‌های ترک و مسلمان با هدف یافتن راه حل‌های مشورتی در خصوص خدمات دینی.
ایجاد بنای مساجد بر اساس یک نقشه و طرح واحد
بر اساس قانون شماره 3194 (در مورد عمران مساجد) و ماده ضمیمه آن (به شماره 4380) مصوب اول آگوست 1998 و هم‌چنین ماده 23479 مصوب 30/9/98، مساجد باید با توجه به نیاز و شرایط محل ساخته شوند و پلان آن‌ها نیز از لحاظ منظر با سایر مساجد همگونی داشته باشد. مساحت مساجد کوچک 2500 مترمربع، مساجد متوسط 5000 مترمربع و مساجد بزرگ مرکزی 10000 متر مربع خواهد بود.
محول شدن اداره امور مساجد به سازمان دیانت
مطابق ماده 35 قانون شماره 633 مصوب 1998، تأسیس مساجد با اجازه سازمان دیانت ممکن است. اداره امور آن نیز به عهده این سازمان است. مساجدی که بدون اخذ اجازه از سازمان مذکور جهت برگزاری عبادت بنا شده‌اند، در ظرف سه ماه به آن سازمان تحویل داده خواهند شد.
مرکز تحقیق، توسعه و اسناد
این مرکز وابسته به مؤسسه عالی امور دینی سازمان دیانت است که در سال 1996 تأسیس شد. اطلاعات مربوط به سازمان، فعالیت‌های سازمان، اوقات نماز، انتشارات سازمان، مسائل مربوط به حج، استفتائات دینی و خبررسانی میان تشکیلات سازمان از سایت اینترنتی قابل دریافت است.
مرکز تحقیق و دیالوگ بین‌المللی
این مرکز پیرو مصوبه اجلاس «اسلام اوراسیا» توسط سازمان دیانت ایجاد شد. برقراری نشست‌های متوالی با صاحب‌نظران ادیان دیگر از وظایف این مرکز است. مرکز در سال 1999 کنگره‌ای برگزار کرد که در آن مقرر شد:
* فعالیت‌های اجرایی دنیای مسیحیت پیگیری و از طریق منشورات مختلف، اطلاعات مربوط به ترکیه به صورت سمعی و بصری برای میهمانان خارجی ترکیه فراهم گردد.
* از طریق مأموران سازمان امر آگاه‌سازی توریست‌های دنیای مسیحیت با تکیه بر مهمان‌پروری سنتی ترکیه و اصول خوش‌بینانه دین اسلام دنبال شود.
خدمات دینی
سازمان دیانت با رعایت اصول قانون اساسی و به دور از هرگونه نگرش سیاسی، امر تبلیغ و انتشار اصول عالیه دینی از قبیل اتحاد، برابری، فداکاری، تعاون، برابری، محبت، احترام، خوش‌بینی، حمایت و . . . در میان انسان‌ها را عهده‌دار است. ارشاد و راهنمایی مردم از لحاظ معنوی و مادی و توضیح آن در مورد چیزهایی که موجب تضعیف نظم جامعه (شراب، قمار، موادمخدر، روابط غیراخلاقی و . . .) می‌شوند نیز از اقدامات سازمان است. فعالیت‌های دینی علاوه بر مساجد در مدارس، بیمارستان‌ها، زندان‌ها، کارخانجات، خوابگاه‌های دانشجویی، خانه سالمندان، مهدهای کودک و . . . (در صورت درخواست آن‌ها) انجام می‌پذیرد. مضاف بر آن برگزاری کنفرانس به‌ویژه در شرق و جنوب شرقی ترکیه از فعالیت‌های سازمان می‌باشد. حضور در رادیو و تلویزیون‌های محلی با هدف ارشاد مردم از دیگر اقدامات سازمان است. برقراری برنامه‌های ارشاد و وعظ در ماه مبارک رمضان، ایام دینی و میلاد حضرت پیامبر(ص) و . . . نیز توسط مبلغان سازمان انجام می‌گیرد. خدمات سازمان منحصر به موارد بالا نیست بلکه در زمینه‌های مختلف دینی حضور سازمان ملموس است؛ حضور در دانشگاه‌ها و دانشکده‌های الهیات و مدارس امام‌خطیب، خطبه‌های نماز و . . . از جمله خدمات دیگر سازمان است.
خدمات آموزشی
فعالیت‌های آموزشی دینی متعدد
سازمان دیانت خدمات آموزشی دینی را در مناطق مختلف دنبال می‌کند. به طوری که حدود 3683 کلاس آموزش قرآن، حفظ سوره‌های نماز و دعا و اطلاعات مختصر دینی برقرار کرده است. مراکز دیگر نیز می‌توانند در چهارچوب شرایطی که سازمان دیانت وضع نموده است،‌ نسبت به برگزاری کلاس‌های آموزش قرآن اقدام کنند. این شرایط حتی شامل میزان فضای در نظر گرفته شده و امکانات آن نیز می‌شود.
فعالیت‌های آموزشی سازمان به صورت سمعی و بصری است. تهیه سی‌دی‌های مربوط به قرآن، وعظ و . . . فیلم‌های کارتونی آموزش دینی برای کودکان، سریال‌ها و فیلم‌های مستند، برنامه‌های آماده برای پخش از رادیو و تلویزیون، برنامه‌های سمعی و بصری موسیقی مذهبی، پخش سمعی و بصری برنامه‌های دینی از کانال‌های تلویزیونی خصوصی و دولتی، به‌ویژه از کانال TRT4 از جمله فعالیت‌های آموزشی سازمان است.
کلاس‌های ویژه آموزش پرسنل سازمان
در 9 مرکز آموزشی سازمان، امر تعلیم پرسنل شاغل در مناطق مختلف انجام می‌پذیرد. در مدت 3 سال تعداد 4648 نفر در مراکز آموزشی مذکور آموزش دیده‌اند. علاوه بر این، دو مرکز آموزشی استانبول و قونیه به عنوان مراکز ویژه آموزشی تعیین شده‌اند. در مراکز مذکور از سال 1976 تاکنون تعداد 531 نفر آموزش دینی به عنوان شغل دیده‌اند. در کلاس‌های مذکور پرسنلی که از دانشکده‌های الهیات فارغ‌التحصیل شده‌اند مدت 5_2 سال به امر یادگیری تخصصی دین مشغول می‌شوند و افراد موفق با عنوان مفتی و واعظ منصوب می‌شوند.
برقراری کلاس‌های مربوط به اذان و خطابه
کلاس‌های مذکور با هدف آموزش اذان‌خوانی با صدای خوش و هم‌چنین ایراد خطابه و سخنرانی به شیوه امام خطیب‌ها تشکیل می‌گردند. تاکنون حدود 1051 نفر مؤذن و 5678 نفر امام‌خطیب از کلاس‌های مذکور فارغ‌التحصیل شده‌اند.
خدمات انتشاراتی
سازمان در مورد مسائل دینی فعالیت‌های انتشاراتی، سمعی و بصری و… را به صورت مداوم انجام می‌دهد. به طوری که تاکنون 434 اثر در زمینه‌های علمی، ادبی، آموزشی، مرجع، عمومی، کودک، بزرگان ترک، اسلام، کتاب‌های جیبی و آثار هنری منتشر ساخته است.
از طرف دیگر اداره انتشارات دینی سازمان، حدود 3 میلیون اثر را به 14 زبان ترکی، عربی، انگلیسی، آلمانی، فرانسوی، آذری، قزاقی، ازبکی، قرقیزی، تاتاری، ترکمنی، روسی، آلبانیایی و گرجی منتشر ساخته و به کشورهای مختلف ارسال کرده است.
سازمان علاوه بر آثار مذکور، ماهنامه، مجله کودکان و فصلنامه نیز دارد. این آثار به طور مرتب منتشر و توزیع می‌گردند.
خدمات مربوط به حج و عمره
حج
کلیه امور مربوط به حج از تاریخ 1979 به سازمان دیانت محول شده است. آژانس‌های سیاحتی نیز مطابق مصوبه هیأت وزیران (مورخ 1988) می‌توانند زیر نظر سازمان دیانت امر انتقال و انجام امور مربوط به اعزام حجاج به عربستان را عهده‌دار گردند. این سازمان در مورد حجاج کشورهای دیگر نیز به مقامات عربستان توصیه‌های لازم را می‌نماید. ارائه خدمات بهداشتی نیز از اقدامات سازمان برای حجاج بیت‌الله الحرام می‌باشد. به طوری که در شهرهای مکه، مدینه و عرفات و منا مراکز بهداشتی سازمان مستقر می‌شوند. این مراکز کلیه معالجات حتی اعمال جراحی را نیز انجام می‌دهند. حجاج کشورهای دیگر نیز می‌توانند از خدمات بهداشتی سازمان بهره‌مند شوند.
عمره
انجام عمره تا سال 1984 به صورت آزاد بود. با تصویب هیأت وزیران در تاریخ مذکور امور مربوط به اعزام عمره به سازمان دیانت محول شد. امور مربوط به عمره مقید به زمان و مکان خاصی نیست.
ارتباطات بین المللی سازمان
سازمان به روابط اجتماعی و فرهنگی بین‌المللی اهمیت ویژه‌ای قائل است. این سازمان تاکنون چندین سمینار بین‌المللی علمی و دینی را در ترکیه برگزار کرده است. در نشست‌های برپا شده در زمینه‌های علمی و دینی دیگر نیز حضور یافته است.
جمع‌آوری کمک‌های مردمی
سازمان دیانت به دلایل مختلف ایجاد پایگاه‌های جمع‌آوری کمک‌های مردمی را در داخل و خارج از ترکیه ترتیب داده است.
نشست‌های ناحیه‌ای
سازمان دیانت با هدف ارزیابی عملکردهای خود و حل مسائل مشابهی که در جریان اجرای خدمات خود با آن‌ها مواجه می‌شود، در نواحی مختلف ترکیه نشست‌هایی با مشارکت مفتی‌ها، واعظان و مأموران دینی خود تشکیل داده است.
مبارزه با خرافات
یکی دیگر از فعالیت‌های سازمان دیانت مبارزه با خرافات و اوهام می باشد که به دلایل مختلف وارد اسلام شده است . هر چند سازمان این اعتقادات را برخاسته از منابع مسیحی و یهودی یا دین ترکان قبل از اسلام، طریقت های اهل سنت و نیز مذهب علوی می داند، با این حال با همین روش برخی از اعتقادات راستین به ویژه معتقدات شیعی را نیز زیر سئوال می برد . تا کنون حدود 70 نوع اعتقاد خرافی توسط این سازمان شناسایی شده و تلاش برای از بین بردن آنها آغاز گردیده است از جمله این اعتقادات می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
اعتقاد به تناسخ؛ جن‌گیری، فالگیری، دعای تعویذ و نظربند؛ گره زدن در زیارتگاه‌ها یا درختان، نذر کردن، روشن کردن شمع و درخواست برآورده شدن حاجت؛ شوم دانستن نظافت و انجام بعضی کارها مثل مسافرت در بعضی از ایام؛ گناه دانستن در شب ناخن گرفتن، ریش تراشیدن و آدامس جویدن؛ فال گرفتن توسط کتاب‌های ستاره‌شناسی؛ حنا گذاشتن به دست و پا؛ گذاشتن دعا و آیه قرآن در کفن مرده؛ عبور دادن عروس از روی قربانی؛ تیراندازی به هنگام گرفتگی ماه یا خورشید؛ بریدن مقداری از کفن مرده برای باریدن باران.
خدمات سازمان در کشورهای خارجی
خدماتی که به هموطنان ترک در کشورهای غربی عرضه شده است
سازمان در 120 مسجد کشورهای اروپایی با 795 نفر مبلغ دینی موقتی خدمات دینی را به اتباع ترک عرضه می‌نماید. در کنار امامت نماز و وعظ، در برگزاری کنفرانس نیز با ترک‌های مقیم اروپا همکاری می‌شود.
مبلغان سازمان در خصوص آموزش دینی و برگزاری قرآن نیز به حدود 55 هزار کودک ترک خدمات ارائه می‌نمایند. این کلاس‌ها در انجمن‌های ترک تشکیل می‌شوند. در انجمن مذکور در کنار آموزش‌های دینی، آموزش‌های هنرهای خانگی،‌ کامپیوتر، زبان خارجی و ترکی و… نیز به علاقه‌مندان عرضه می‌شود. مبلغان دینی امر عیادت از بیماران و زندانیان و مراجعه به منازل را هم با هدف حمایت و رفع مشکلات آنان عهده‌دار هستند.
سازمان در کشورهای بالکان و قفقاز و جوامع ترک‌زبان نیز فعالیت دارد. 155 نماینده دینی، 39 معلم دینی، 2 رایزن دینی و 2 وابسته دینی خدمات دینی را به مسلمانان و ترک‌های سایر کشورها عرضه می‌کنند.
در سال 1992 دانشکده الهیات باکو توسط سازمان تأسیس شد. تعداد دانشجویان دانشکده 280 نفر است و اولین فارغ‌التحصیلان آن مربوط به سال 1996 است. در کنار دانشکده مذکور، مدرسه ترک ـ باکو نیز با 177 نفر دانش‌آموز شروع به کار کرد.
دانشکده الهیات نیز در شهر «اوش» قرقیزستان با همکاری دانشگاه آنکارا تأسیس شد. تعداد دانشجویان در ابتدا 220 نفر بود.
در سال 1994 در دانشگاه مختوم‌قلی ترکمنستان نیز دانشکده الهیات تأسیس شد که ابتدا توسط دانشگاه اولوداغ اداره می‌شد.
هم‌چنین مدارس عادی و امام خطیب متعددی در نخجوان،‌ رومانی، افغانستان،‌ داغستان، قرقیزستان، بلغارستان و . . . تأسیس شده است.
ساخت مسجد در خارج از کشور نیز از دیگر فعالیت‌های سازمان است. مسجد قاضی ارطغرل در عشق‌آباد در سال 1998، در 27000 مترمربع، مسجد گیرنه در قبرس شمالی از جمله این مساجد است.
هم‌چنین از سوی مرکز ده‌ها هزار جلد کتاب ترجمه و به کشورهای دیگر ارسال می‌شود.

پروفسور دکتر محمد گورمز کیست؟
پروفسور محمد گورمز ریاست فعلی سازمان دیانت ترکیه در سال 1959 میلادی در شهر «غازی‌عینتاب» ترکیه به دنیا آمد. وی تحصیلات متوسطه را در یکی از مدارس امام خطیب همان شهر به پایان رسانید و تحصیلات عالی خود را در سال 1987 میلادی در دانشکده الهیات دانشگاه آنکارا به پایان رسانید.
گورمز پس از پایان تحصیلات، مدتی به تدریس قرآن در شهر «کرک قلعه» پرداخت. پس از مدتی به آنکارا مهاجرت کرد و ضمن تدریس در مدارس امام خطیب، به انجام سخنرانی‌های دینی هم همت گماشت.
پروفسور دکتر محمد گورمز در سال 1994 میلادی با ارائه پایان‌نامه خود تحت عنوان «مشکلات روش‌شناسی تفسیر و فهم سنت و حدیث» موفق به اخذ مدرک دکترا گردید.
پایان‌نامه وی در سال 1996 از سوی بنیاد دیانت ترکیه در بخش تحقیقات اسلامی رتبه اول را از آن خود کرد. وی از سال 1995 تا 1997 میلادی به تدریس در دانشکده الهیات دانشگاه بین‌المللی احمد یسوی پرداخت.
گورمز هم‌چنین به فعالیت و تدریس در بخش الهیات دانشگاه آناتولی همت گماشت و در سال‌های 1997 تا 1998 جهت بررسی و تحقیق به عنوان متخصص علوم حدیث به انگلستان و مصر سفر کرد.
در نتیجه تلاش‌های بی‌وقفه خود در سال 1998 به درجه استادیاری و در سال 1999 به درجه دانشیاری و در سال 2006 به درجه استادی نائل گردید.
در بین سال‌های 2001 تا 2003 در دانشکده آموزش دانشگاه «حاجت‌تپه» آنکارا به تدریس پرداخت و در سال 2003 به سمت معاون رئیس سازمان دیانت ترکیه منصوب گردید. در نهایت در نوامبر 2010 به سمت ریاست سازمان دیانت ترکیه منصوب گردید.
وی متخصص علوم حدیث و دارای آثار بسیاری است. از جمله آثار وی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مشکلات روش شناسی تفسیر و فهم سنت و حدیث / تفسیر سنت و حدیث در غزالی / ارزش واقعی سنت و حدیث / دفاع از سنت / سنت و حدیث منابع اصلی دین اسلام.
برخی از کتاب‌های گورمز به زبان‌های خارجی از جمله روسی ترجمه و منتشر شده است. علاوه بر این، کتاب‌های زیادی را نیز از زبان‌های خارجی به‌خصوص عربی به ترکی استانبولی ترجمه کرده است.
وی غیر از کتاب دارای مقالات زیادی در حوزه حدیث، دین و پیامبر گرامی اسلام است که اکثر آن‌ها به زبان‌های انگلیسی و روسی ترجمه شده است.
پروفسور محمد گورمز در گذشته به عنوان معاون سازمان دیانت ترکیه، رابطه خوبی با نهادهای فرهنگی و نمایندگی‌های سیاسی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ترکیه داشته و تلاش‌های زیادی در راستای گسترش روابط فرهنگی، علمی و آموزشی بین دو کشور به عمل آورده است.
وی در سال 1988 به دعوت رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در ترکیب هیأت سازمان دیانت ترکیه به تهران سفر کرد و در طول سفر تلاش‌های فراوانی برای بررسی و یافتن زمینه‌های گسترش روابط فرهنگی، علمی و آموزشی و دینی انجام داد و در تدوین تفاهم‌نامه همکاری‌ها بین سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و سازمان دیانت ترکیه نقش برجسته‌ای داشت.
 
سال‌هاست که سازمان دیانت به عنوان تنها سازمان متولی کلیه امور دینی ترکیه مطرح است. بدین ترتیب امور دینی در کشور لائیک ترکیه کاملاً‌ تحت نظارت و کنترل دولت درآمده است. گرچه غالب مردم ترکیه سنی‌مذهبند اما اقلیت‌های علوی (با جمعیت قابل توجه 20 میلیونی)،‌ شیعیان (در ترکیه با عنوان جعفری شناخته می‌شوند)، ارامنه،‌ یزیدیان و مسیحیان ارتدکس از دیگر اقلیت‌های ترکیه هستند که البته هیچ‌یک تحت پوشش یا حمایت سازمان دیانت نیستند. به عبارت دیگر سازمان دیانت تنها متولی اهل‌سنت است.