آزادی دینی در اسلام و اعدام مرتدان

آزادی انسان و منزلت او
سنگ بنای دیدگاه اسلام درباره آزادی دینی، نظر قرآن درباره انسان است؛ اینکه انسان به عنوان موجودی آفریده خداوند که دارای خرد و اراده است، همچنین انسان ارزش و منزلت دارد و می‌تواند بر اساس خرد، خوب و بد را تشخیص دهد. بر همین اساس قرآن در آیاتی چون آیه ۲۹ سوره کهف و آیه ۱۵ سوره اسراء بر آزادی انتخاب دین و عقیده توسط افراد تأکید می‌کند و در آیه ۲۵۶ سوره بقره نیز این‌گونه مطرح می‌شود که هیچ اجباری در دین نیست.

عدم اجبار
سنت دینی اسلام نشان می‌دهد که حتی پیامبر نمی‌توانسته است از اجبار یا زور برای اسلام آوردن مردم استفاده کند و هنگامی که مردم پیام او را نمی‌پذیرفتند قرآن این‌گونه به پیامبر نازل می‌شود: "وظیفه تو فقط یادآوری است؛ [تو نمی‌توانی آنها را مجبور کنی ]." ( الغاشیه، ۲۱) همچنین قرآن درجه بالایی از آزادی را برای غیر مسلمانان از جمله مسیحیان و یهودیانی که تحت حکومت اسلامی زندگی می‌کنند قائل شده است. نکته مهم اینجاست که قرآن بین غیر مسلمانانی که به دنبال خشونت و خصومت هستند و آنهایی که می‌خواهند در صلح زندگی کنند آشکارا مرز می‌گذارد و حتی با وجود ترغیب مسلمانان برای جهاد با نیروهای خصومت و خشونت‌طلب و تسلیم کردن آنها تحت حاکمیت حکومت اسلامی، از مسلمان‌ها نمی‌خواهد که این افراد را مجبور کنند که دین خود را به اسلام تغییر دهند.

ارتداد
بر اساس آنچه گفته شد اسلام به استفاده از شمشیر برای اسلام آوردن افراد اعتقادی ندارد. پس آیا قرآن به استفاده از شمشیر برای روی‌گردانی از اسلام اعتقاد دارد؟ به نظر می‌آید اسلام مجازاتی (حداقل مجازات اعدام) برای کسانی که از اسلام روی برمی‌گردانند قرار نداده است. قرآن مرتدان را دو دسته می‌داند: یکی آنها که در ظاهر مسلمانند اما در باطن به دنبال هر فرصتی برای بدنامی پیامبر هستند (منافقین) که قرآن برای آنها مجازات اعدام تعیین نکرده است. دسته دوم مسلمانانی‌اند که اسلام را رد می‌کنند و بعد دوباره به آن باز می‌گردند تا دوباره و یا حتی برای بار سوم و چهارم از اسلام برگردند. درباره این مرتدان اسلام مجازات اعدام را تعیین نمی‌کند اگرچه آنها را به عذابی شدید در آخرت وعده می دهد. به غیر از قرآن در احادیث نیز موردی یافت نمی‌شود که پیامبر کسی را صرفاً به دلیل ارتداد به اعدام محکوم کرده باشد چنان که در حدیثی از صحیح بخاری نقل شده است:" فردی در مدینه نزد پیامبر رسید و اسلام آورد، اندکی پس از آن به اطلاع پیامبر رساند که می‌خواهد به دین قبلی خود بازگردد، پیامبر نه تنها او را محکوم به اعدام نکرد بلکه اجازه داد او بدون هیچ مجازاتی آزادانه آنجا را ترک کند." البته نمونه‌هایی از احادیث هست که پیامبر دستور به کشتن فرد مرتد داده است اما فرد مذکور به دنبال پیوستن به سپاه دشمن یا ایجاد سپاهی برای جنگیدن با مسلمانان بوده است. پس در مواردی که چنین حکمی از جانب پیامبر داده می شده است مسئله بسیار فراتر از یک ارتداد دینی ساده بوده است.

محدودیت‌ها و نگاه امروز
بسیاری از محدودیت‌های شکل گرفته برای آزادی مذهبی، در نتیجه آغاز فعالیت عالمان دینی و قضات در دوران پس از پیامبر به ویژه در دوران بنی امیه و پس از آن شکل گرفته است. در این دوران این افراد شروع به تعریف جامعه مسلمانان در مقابل غیر مسلمانان کردند. این مباحث در طول زمان باعث به وجود آمدن محدودیت‌هایی برای آزادی دینی در جوامع اسلامی شد. امروزه جوامع مسلمان قدم‌هایی برای پدیرفتن آزادی دینی برداشته‌اند چنان که بسیاری از حکومت‌های کشورهای اسلامی عهدنامه بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی را امضا و تایید کرده‌اند اما عملا در این کشورها اجرای این استانداردها بسیار کند است و با وجود نفوذ گسترده دیدگاه‌های محافظه‌کار دینی، بسیاری از محققان و نو اندیشان دینی به عنوان غرب‌زده یا بدعت‌گذار معرفی می‌شوند. با این حال وظیفه مسلمانان (۲۰ درصد جمعیت جهان)است که با بازگشت به متون مقدس و سنت دینی خود به حمایت از ارزش‌های انسانی چون تساهل و ازادی دینی بپردازند.

یادآوری:
انتشار این دست مطالب در بخش انعکاس ستون اندیشه به معنای تأیید همه نظرات مطرح شده نیست و دین‌آنلاین به‌انگیزه انتقال فضای اندیشگی اندیشوران سراسر جهان این دست مطالب را ترجمه و منتشر می‌کند.